ENTEGRE DEVRE MANTIK AİLESİ

Güncelleme 15/06/2020

Lojik kapılar sayısal sistemlerin temel elemanlarıdır. Bir çok lojik kapının oluşturduğu bir sayısal devre bir silisyum yonga üzerine entegre devre (integrated circuit –IC) olarak yapılır. Tek bir yonga içersine yerleştirilen kapı sayısına göre entegre devreler entegresyon ölçeğini göstermesi açısında dört ayrı grupta incelenebilirler.

  1. SSI (Küçük Ölçekli Entegrasyon – Small Scale Integration) En fazla 20 lojik kapı içeren entegre devrelerdir.
  2. MSI(Orta Ölçekli Entegrasyon – Medium Scale Integration) 1000 bellek bitinden daha az ve20 ila 100 kapı içeren entegre devrelerdir. Örneğin sayıcılar, kaydırmalı kaydediciler, kod çözücüler v.b.
  3. LSI (Büyük Ölçekli Entegrasyon – Large Scale Integration) 1000’den 16000’e kadar bellek biti, 100 ila 5000 lojik kapı içeren entegre devreleridir. Örneğin 8-bitlik mikroişlemci, bellek yongaları v.b.
  4. VLSI (Çok Büyük Ölçekli Entegrasyon – Very Large Scale Integration) 5000 lojik kapıdan daha fazla kapı içeren entegre devreleridir. Örneğin 16-bitlik mikroişlemci , yüksek yoğunluklu bellek yongaları v.b.

TTL (TRANSİSTOR-TRANSİSTOR LOGİC)

Terim olarak TTL transistor-transistor logic ifadesinin kısaltılması olarak kullanılmaktadır. Entegre devrelerinin tasarımında bipolar transistorler kullanılmıştır. TTL mantık ailesi hız ve güç parametreleri açısından yedi alt gruba ayrılırlar:

  1. Standart TTL
  2. Yüksek – Güçlü TTL
  3. Düşük-Güçlü TTL
  4. Schottky TTL
  5. Düşük-Güçlü Schottky TTL
  6. Gelişmiş Düşük-Güçlü Schottky TTL
  7. Gelişmiş Schottky TTL

TTL mantık ailesi 54 veya 74 numaralı önekine sahiptirler. 54 serisi askeri amaçlıdır.Çalışma sıcaklığı aralığı -55°C ile +125°C arasında iken, 74 serisi entegreler için bu aralık 0°C ila +70°C arasındadır. Bu mantık ailesindeki entegreler genellikle AA74YYXXX şeklinde tanımlanırlar. AA harfleri entegreyi üreten firmayı gösteren harf veya harflerdir. Texas Insturuments ön ek olarak ‘SN’, National Semiconductor DM’, Signetics ‘S’ kısaltmalarını kullanmaktadırlar. YY harfleri entegrenin hangi TTL alt grubuna ait olduğunu gösterir. XXX entegrenin fonksiyonunu gösteren iki veya üç basamaklı bir sayıdır.

Aşağıda TTL alt gruplarına ait kısaltma tablosu verilmiştir.

CMOS ( TAMAMLAYICI MOS LOJİK)

CMOS terim olarak tamamlayıcı MOS Lojik (Complementary Metal Oxide Semiconductor) ifadesinin kısaltılması olarak kullanılmaktadır. Entegre devrelerinin tasarımında alan etkili transistörler kullanılmıştır. Logic fonksiyonlar aynı kalmakla beraber TTL ve CMOS yapım teknolojilerinde kullanılan araçlar farklıdır. Devre teknolojileri lojik fonksiyonlarda değil sadece performans karakteristiklerinde değişiklik gösterir. CMOS ailesi temel olarak metal kapılı CMOS ve silikon kapılı CMOS olmak üzere iki ayrı işlem teknolojisi katagorisine ayrılır. Eski metal kapılı teknoloji 4000 serisinden oluşurken, yeni silikon kapılı teknolojiler ise 74C, 74HC ,74HCT serisinden oluşur. CMOS ailesine ait bütün 74 serisi, TTL’ ler ile bacak ve fonksiyon uyumludur. Yani TTL ve CMOS entegreler aynı sayıda ve benzer giriş, çıkış, besleme gerilimine (Vcc) sahiptir. Ayrıca 74HCT serisi TTL ile voltaj seviyesi uyumludur. 74HCT serisinin 74C ve 74HC serileri ile bağlanması için özel bir gereksinim yoktur. TTL ile CMOS ailesi arasındaki farklılıklar performans karakteristiklerinde yatar. 

PERFORMANS KARAKTERİSTİKLERİ

     Yayılım Gecikmesi (Propagasyon Delay) lojik devrelerde karşılaşılan en önemli karakteristiklerden biridir. Lojik devrenin veya kapının hız limitleri bu karakteristik ile belirlenir. Lojik devrelerde kullanılan yüksek hızlı veya düşük hızlı terimleri yayılım gecikmesi referans alınarak belirlenir. Eğer bir lojik devrenin veya kapının yaylım gecikmesi ne kadar kısa ise devrenin veya kapının hızı o kadar yüksektir. Yaylım gecikmesi sayısal devrenin veya kapının girişlerindeki değişime bağlı olarak çıkışta meydan gelen değişim arasındaki zaman farkıdır. Mantık kapılarında iki yaylım gecikmesi süresi tanımlanır.

tPHL : Çıkış sinyalinin Lojik-1’den Lojik-0’a geçme süresi. Bu süre giriş sinyali üzerinde belirlenen genel bir referans noktası ile çıkış sinyali üzerindeki aynı referans noktası arasındaki fark olarak belirlenir.

tPLH : Çıkış sinyalinin Lojik-0’dan Lojik-1’e geçme süresi. Bu süre giriş sinyali üzerinde belirlenen genel bir referans noktası ile çıkış sinyali üzerindeki aynı referans noktası arasındaki fark olarak belirlenir.

Aşağıdaki şekil’de bir DEĞİL kapısında yayılım gecikme sürelerinin göstermektedir.

Güç Harcaması (Power Dissipation): Bir lojik kapıda harcanan güç miktarıdır. Harcanan güç dc besleme gerilimi ile çekilen akımın çarpımı ile elde edilir ve ‘mW’ cinsinden ifade edilir. Bir lojik kapı tarafından çekilen akım çıkışın durumuna göre değişeceğinden harcana güç, çıkışın Lojik-1 ve Lojik-0 olduğu iki durum için hesaplanan güçlerin ortalaması alınarak bulunabilir.

Çıkış Kapasitesi (Fan Out): Bir lojik kapının aynı entegre ailesinden sürebileceği maximum yük sayısına çıkış kapasitesi (Fan Out) adı verilir.

Örneğin bir standart TTL kapısının çıkış kapasitesi 10 ise bu kapının sürebileceği maximum yük sayısı standart TTL ailesinden 10 adet kapı girişidir. Bundan fazla kapı girişi bağlanması durumunda girişin sürülmesi için yeterli akım sağlanamayacaktır.

Hız-Güç Üretimi (Speed Power Product): Sayısal devrelerin performansını ölçmek üzere üreticiler tarafından özel olarak eklenen bir karakteristiktir. Yayılım gecikmesinin ve özel frekanslardaki güç harcamasının çarpımından elde edilir. Hız-Güç Üretimi(SPP) Joule ile tanımlanır, J sembolü ile gösterilir. Örneğin TTL ailesine ait 74LS serisi için 100kHz frekansındaki Hız-Güç üretimi aşağıdaki gibi hesaplanır;

SPP=(10ns).(2mW) =20pJ

Aşağıda Tablo TTL ve CMOS ailelerine ait performans karakteristiklerini vermektedir.

Not: CMOS ailesinde yayılım gecikmesi (propagasyon delay) besleme gerilimine (Vcc) bağlıdır. Güç harcaması(power dissipation) ve çıkış kapasitesi (fan out) ise frekansın bir fonksiyonudur.

Yazar: Ali Celal

- Elektronik Mühendisi
- E.Ü. Tıp Fakültesi Kalibrasyon Sorumlusu Test kontrol ve kalibrasyon sorumlu müdürü (Sağ.Bak. ÜTS)
- X-Işınlı Görüntüleme Sistemleri Test Kontrol ve Kalibrasyon Uzmanı (Sağ.Bak.)
- Usta Öğretici (MEB)
- Hatalı veya kaldırılmasını istediğiniz sayfaları diyot.net@gmail.com bildirin