Işık Kaynakları (LAMBALAR)

Güncelleme 23/01/2024

Lamba Tipleri

1-Enkandesan Lambalar:

Akkor flamanlı lambalar, metal flaman telinin yüksek sıcaklıklara ısıtılması ve bu ısınma sonucunda flaman telinin ışıma yapması esasına dayanır.
Akkor lambalar; boyut, ışık miktarı ve besleme gerilimi açısından geniş ölçekte üretilirler. Besleme gerilimi için herhangi bir regülasyon işlemine ihtiyaç duymazla; düşük üretim maliyetine sahiptirler ve hem AC hem de DC gerilim altında çalışabilirler.
Geçmiş dönemlerde yapısının basitliği ve işletim kolaylığı nedeni ile akkor lambalar, ev ve ticari yapıların aydınlatılmasında oldukça sık kullanılmaktaydı. Ancak bu lambaların, renk verimlerinin yüksek olmasına karşın ışık verimleri düşüktür. Günümüzde enerjinin verimli kullanılması için yapılan çalışmalar kapsamında, dünya genelinde akkor lambaların yerlerini diğer lamba türlerine bıraktığını görülmektedir. Brezilya, Venezuela, İsviçre, Avustralya,  ABD ve Kanada gibi bazı ülkelerle Avrupa Birliği ülkelerinde,  çok verimsiz oldukları için enkandesan lambaların üretimi, ithaaltı ve satışı yasaklanmıştır.
2-Halojen Lambalar:

Akkor halojen lamba, akkor lambanın atmosferindeki gaz karışımının değiştirilmesi (halojen eklenmesi) ile oluşturulmuş bir ısıl ışık kaynaktır. Bu tür lambaların atmosferinde kullanılan halojen moleküllerinin tungsten teli yenilemeleri nedeniyle, tel sıcaklığı artabilmektedir. Bunun sonucunda da, aynı güçteki akkor lambaya göre, hem ışık verimi, hem de renk sıcaklığı biraz yükseltilebilmektedir.
3-Floresan Lambalar:

Floresan lambaların içinde bulunan cıva gazının flamanlarca ısıtılarak buharlaştırılması sonucu, gözle görülmeyen ultraviyole ışınları saçmaya başlar. Bu ışınlar da tüpün iç yüzeyine kaplanmış olan fosfor tozlarına çarparak görülen parlak ışığı oluşturur. Değişik ışık renklerinde, güç ve tipte bulunabilirler. Verimleri yüksek, ömürleri uzundur. Bir ateşleyici balasta ihtiyaç duyarlar.
4- Kompakt Floresan Lambalar:

Floresan lambaların daha kompakt halde üretilmiş türevleridir. Halk arasında ‘tasarruf ampülü’ olarak da bilinir. Sahip oldukları boyutlar nedeniyle akkor lambaların muadili olarak uygulamalarda yüksek verimli bir çözüm olarak kullanılabilir. Bir ateşleyici balasta ihtiyaç duyarlar. Harici mekanik ve elektronik balastlı modelleri olduğu gibi,  kendi üzerinde ateşleyicisi olan kompakt floresan (tasarruflu lamba) modelleri de yaygın olarak mevcuttur.
5- Metal Halide Lambalar:

Işığın büyük bölümü, metal buharı ve halojenür karışımının ışınımından oluşan yüksek yoğun boşalma ile sağlanır. Verimlilikleri çok yüksektir. Ateşleyici balastlara ihtiyaç duyarlar.
6-LED Lambalar:

LED, elektrik enerjisini ışığa dönüştüren yarı iletken bir devre elemanıdır. LED’li aydınlatma aygıtları ile yüksek ışık verimi, düşük enerji tüketimi, uzun ömür, daha iyi bir ışık yönlendirme seviyesi, düşük ultraviyole ve kızıl ötesi ışıması, daha yüksek renksel geriverim, farklı renkler elde etme konularında çok başarılı sonuçlar elde edilebilmektedir.
Aslında LED’li kaynakları, tamamen eşsiz kılan özellik renk üretme yetenekleridir. LED kaynaklar, milyonlarca renk üretmelerinin beraberinde çok çeşitli renk sıcaklıklarında beyaz ışığı sağlayabilirler.
LED’ler sağladıkları dim (ışığın kısılıp açılabilmesi) olanağının genişliği ile de kullanıcılara büyük avantaj sunmaktadır. Temelde elektronik bir devre elemanı olan LED ışık kaynaklarının elektronik kontrol sistemleriyle kullanılması, ortaya çok farklı sonuçların çıkmasını sağlar.

Lambaların teknik özellikleri

• Akkor Telli (Enkandesen) Lambalar : Etkinlik faktörleri çok düşük (~ 15 lm/W), ömürleri kısa, fakat renksel özellikleri mükemmel olan bu ışık kaynakları (lambalar) dış aydınlatma amacına uygun değildir. Bu lambalar sadece kısa süreler için gerçekleştirilen eğlence, reklam amaçlı aydınlatmalarda çok iyi ekranlanmış armatürler içinde kullanılabilir. Şu an için var olan akkor telli lambalı tesisat, ömürleri sonunda Yönetmeliğe uygun farklı bir lamba grubu ile değiştirilecektir.
• Kompakt Flüoresan Lambalar : Akkor telli lambaların alternatifi olarak üretilen bu ışık kaynaklarının (lambaların) etkinlik faktörleri (~ 60 lm/W) akkor telli lambalardan daha yüksek ve ömürleri daha uzundur. Sadece park, bahçe, kapı önü aydınlatması amaçlı kullanılacak olan bu lambaların, çalışma karakteristikleri ortam sıcaklığına bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle kompakt flüoresan lambalı dış aydınlatma tesislerinde kullanılan lambalar dış ortam koşullarına uygun tiplerden seçilecek ve çok iyi korumalı armatürler içine yerleştirilecektir. Balastın lambanın içinde yer almadığı durumlarda, standartlara uygun elektronik balastlar kullanılacaktır.
• Tüp Flüoresan Lambalar : Etkinlik faktörleri 80 lm/W civarında olan uzun ömürlü bu ışık kaynaklarının (lambaların) da çalışma karakteristikleri ortam sıcaklığından çok etkilenmektedir. Verimli bir aydınlatma yaratılabilmesi için bu lambalar da yine dış ortam koşullarına uygun olan tiplerden seçilecek ve iyi korumalı armatürler içine yerleştirilecektir. Standartlara uygun elektronik balastlar kullanılacaktır. Lambalar kesinlikle armatürsüz, çıplak olarak kullanılmayacaktır. Uygun armatürler ile ışıkları tamamen aydınlatılan yüzeye yönlendirilmiş olacaktır. Parıltıları oldukça düşük olan ve çıplak gözle bakılabilen bu lambalar sadece reklam ve seyir amaçlı aydınlatmalarda uygun düzeneklerle görünür şekilde kullanılabilir. Tüp flüoresan lambalar kesinlikle yol, cadde, sokak, meydan aydınlatması amaçlı kullanılmayacaktır.
• Yüksek Basınçlı Civa Buharlı Lambalar : Etkinlik faktörleri 50 lm/W civarında olan beyaz ışıklı bu lambalar sadece park, bahçe aydınlatması için kullanılacaktır. Lambalar üst yarı uzaya hiç ışık göndermeyecek şekilde tasarlanmış ekranlı armatürler içine yerleştirilecektir.
• Metal Halojen Lambalar : Etkinlik faktörleri 80 lm/W civarında ve renk özellikleri iyi olan bu lamba grubu özel aydınlatmalar için uygundur. Ekonomik ömürleri kısa olan bu lambalar sadece renkli TV çekimlerinin yapılacağı açık hava spor sahalarında ve beyaz rengin vurgulanmak istendiği bina dış cephe aydınlatmalarında, çok iyi ekranlanmış armatürler içinde kullanılacaktır.
• Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar : Bu lambalar en uzun ömürlü ışık kaynakları (lambalar) olup, şeffaf cam tüplü olanlarının etkinlik faktörleri 130 lm/W civarındadır. Şehir içi yol, cadde, sokak, meydan aydınlatmalarının tamamında parlak beyaz-sarı renkte ışık yayan bu lambaların en verimli tipi olan şeffaf cam tüplüleri kullanılacaktır. Daha önce yüksek basınçlı civa buharlı lambalı tesislerde enerji tasarrufu elde edebilmek amacıyla kullanılmış olan yüksek basınçlı sodyum buharlı lambaların ateşleyicisiz tipi yeni tesislerde kesinlikle kullanılmayacaktır.
• Alçak Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar : Renk ayırımının önemli olmadığı tüm tesislerde kullanılabilecek en yüksek etkinlik faktörlü ışık kaynağıdır. Ekspres yollar, limanlar, yükleme boşaltma alanları ve güvenlik aydınlatması için uygun lambalardır. Işık kirliliğinin önlenmesinin birinci derecede önem taşıdığı doğal hayatın korunması gereken alanlardaki ve astronomi gözlemevleri etrafındaki yol, sokak, meydan, alan aydınlatmalarında sadece alçak basınçlı sodyum buharlı lambalar kullanılacaktır.