Trafo ya da tam adı ile Transformatöralternatif voltajı düşürmek ya da yükselmek için kullanılan bir elemandır tabiki çeşitleri var ama standart SAC trafolardan bahsedeceğim karkas, sac ve izolasyonlu bakır tel ile üretilirler promer giriş sargısıdır sekonder çıkış sargısıdır. Karkas dahil kullanılan tüm malzemenin kalitesi trafoyu etkiler güç arttıkca boyuru ve ağırlığı artar
trafo için göz önüne alınacak özellikler trafo çıkış voltajı ve gücüdür. Gerilim düşüren transformatörlerin detaylarını inceleyelim
Metal sac bakır teller ve tellerin sarılacağı plastik (karkas) = Trafo gücü arttıkca boyutu, ağırlıgı artar bağlantılarda 2 ana bölüm var
- 1 “Primer” 220 volt şebeke voltajının bağlandığı bölüm
- 2 “Sekonder” Çıkış voltajının alındığı bölüm
Aşağıda farklı güç ve voltajlarda trafolar görünmekte dışlarındaki sarı kasa montajı kolaylaştırıyor ek olarak bir kaç faydası daha var (soğutma, gürültü vb.) Fakat kasası olmayan trafolarda yaygın olarak kullanılır o kadar önemli değildir kasa tabi ki kritik uygulamalar dışında
Kasası sökülmüş hali
Diğerleri
Yukarıdaki resimde görünenler büyük olan “L” şeklindeki metaller ile montajı yapılabilen küçük olan ise direkt pcb bord üzerine dik şekilde monte edilip lehimlenebilen şekilde gördüğünüz gibi farklı şekillerde farklı bağlantı uçları ile bol çeşit bulunmakta
Devre şemalarındaki sembolleri
Elektronik devre şemaları üzerinde çıkış bölümü elektronik mazeme bağlantılarına (doğrultucu,filtre vb.) gittiği için giriş çıkış kolayca fark edilir
Genelde standart olarak trafoların üzerinde giriş (primer) ve çıkış uçları (sekonder) belli edilir direkt trafo üzerinde yazar ya da kablo renkleri kalınlıkları farklı olur
Dikkat : Şebeke voltajını yanlışlıkla sekonder (çıkış) sargısına bağlarsanız trafonuz zarar görür gerilim düşüren transformatörlerde sekonder sargısı primere (giriş) göre sipir (sarım) sayısı azdır direnci düşüktür
Diyelim ki yüzey montajlı bir trafonuz var ya da giriş ve çıkış kablolarından çözemiyorsunuz ölçü aleti (multi metre) ile bağlantı uçlarını bulabilirsiniz ölçü aletinde kademe en küçük direnç değeri ölçülecek konuma alınır (200 ohm) primer (giriş) sargısı çok sayıda olduğu için sekondere (çıkış) göre daha yüksek omaj gösterir ayrıca giriş sargısı ince çıkış sargısı kalın olur fakat çıkışı çok düşük güçte olan trafolarda tel kalınlığından fark etmek zor olabilir güç düşük olduğı için çıkış sagısında kullanılan tel ince kullanılır en iyisi ölçüm yapmak
Not : Trafo ölçümünde probların yönü rengi önemli değildir
Ayrıca kritik değerler dışında bir çok trafonun sargılarında kullanılan tel kalınlıkları giriş ve çıkışı belirlemenizde yardımcı olur primer de kullanılan tel incedir sekonder ise daha kalın tel ile sarılır
Aşağıda sargılar arasındaki tel kalınlık farkları görünmekte
Şimdi bir besleme devresi ile trafo seçimi trafodan çıkan AC gerilimin doğrultulmasını diyot çalışması hakkında örnekler ile anlamaya çalışalım köprü diyot ile DC gerileme çevirme yapacağız ve 7815 regülatörentegresi ile regüle işlemi
Örneğin 12 volt dc ile çalışan ve 1 amper güç harcayan bir devre yapacağız devre 12 volt ile çalıştığı için aklınıza trafo çıkışının 12 volt olması gerektiği gelebilir bu bir bakıma doğru bir bakıma yanlış.
Şimdi burada devremizin besleme ihtiyacına göre seçim yapıyoruz örnek mikro denetleyici kontrollü ya da fm alıcı, verici gibi uygulamalar için bir güç kaynağı yapacaksak regüleli temiz bir kaynak gerekir bu tip devreler hassastır bu durumda trafonun çıkışı AC 13..15 volt olmamalı sebebi ise regüle devresinin girişinin çıkıştan biraz yüksek olması gerekliliğidir bu sadece 78xx serisi için değil tüm sabit çıkışlı regüle entegreleri için geçerlidir bu konuda bilgi sahibi olacağınız incelemeniz gereken ilk doküman üretici bilgileri datasheet dosyalarıdır google üzerinde kompanent ismini yazdığınızda genelde ilk sayfada ilk sırada ilgili bilgilere ulaşabilirsiniz
Örnek dc doğrultma devresi,ölçümler
Örnek devre için 15v trafo temel alındı. Trafo çıkışında AC gerilim bulunmakta doğrultulduğunda DC gerilime çevirme işleminde neler oluyor görelim
Burada elektronik devre elemanı olan diyod sayesinde AC gerilim DC olarak çeviriliyor diyodun özelliği tek yönlü çalışmasıdır çizgili tarafından – gelirse diğer taraftan çıkar + gelir ise çıkamaz çizgisiz taraftan +gelirse diğer taraftan çıkar – gelirse çıkamaz burada en başa dönelim AC voltaj saniyede 50 defa bir + bir – oluyordu işte diyotlar düzeni getiriyor bir yönden sabit olarak + ve – almamızı sağlıyor
Daha anlaşılır olması için çizgili çizgisiz diyorum ama bilmeniz gerekli bu uçlar Anot (çizgisiz) ve Katot (çizgili)
Köprü diyod bağlantısında öyle bir bağlantı kurulmuş ki trafo çıkışındaki 50 saniyelik değişim olsa da + ve – sabit olarak tek yönden akıyor
Kullanılacak diyot trafo çıkış voltajı ve devrenin çekeceği akıma göre seçilir çeşitli devreler için en yaygın kullanılan diyotlar 1N400X ve 1N540X serisidir
1N400X diyotlarda X 1…7 arasıdır X yerine gelen rakam maksimum çalışma voltajını belirler güçleri ise sabit 1 amperdir
- 1N4001 50 volt (RMS gerçek 35v)
- 1N4002 100 volt (RMS gerçek 70v)
- 1N4003 200 volt (RMS gerçek 140v)
- 1N4004 400 volt (RMS gerçek 280v)
- 1N4005 600 volt (RMS gerçek 420v)
- 1N4006 800 volt (RMS gerçek 560v)
- 1N4007 1000 volt (RMS gerçek 700v)
1N540X serisi yine aynı son rakam çalışma voltajını gösterir güçleri ise sabit 3 amper güç arttıkça boyutlar büyüyor 1n400x serine göre daha uzun ve tombul
- 1N5400 50 Volt
- 1N5401 100 Volt
- 1N5402 200 Volt
- 1N5403 300 Volt
- 1N5404 400 Volt
- 1N5405 500 Volt
- 1N5406 600 Volt
- 1N5407 800 Volt
- 1N5408 1000 Volt
Resimde diyotların gerçek görünümleri ve devre şemalarındaki sembolleri görülmekte bu diyotlardan 4 adet kullanarak köprü diyot yapabiliriz ya da işimizi kolaylaştıran hazır köprü diyotlar kullanılabilir pcb hazırlarken,bağlantılarda daha pratiktir
Üzerlerindeki kodlara göre çalışma voltajları güçleri bulanabilir aşağıdaki resimde KBU808 800 volt 8 amper küçük olan GBL06 600 volt 4 amper büyük kare şeklinde olan 10 amper köprü diyotlarda bir çok çeşit var voltaj ve güçlerine göre seçim yapmalısınız
Çok değişik boyutları görünümleri olsada mantık aynı dört adet diyot
Diyodların dijital multimetre ile ölçümü basittir 2 yönlü yapılır ölçü aletinde kademe diyot sembolüne getirilir bu kademe bir çok ölçü aletinde aynı zamanda kablo,bağlantı gibi testlerde kullanmak için ses (buzer) uyarısıda verir.
Diyod Ölçümü 1 (katot,anot arası) : Kırmızı kablo çizgili uca siyah kablo ise diğer uca değdirilirmultimetrenin ekranında değer görünmemeli buzer ses vermemeli
Arıza : Eğer diyot kısa devre ise tiz bir ses gelir ya da tam kısa devre değilse sızdırıyorsa arızaya göre ekranda değişik değerler görünür
Diyot Ölçümü 2 (anot,katot arası) : Probların yönü değişir kırmızı renkli prob anot ucuna siyah renkli prob ise katot ucuna değdirilir multimetre ekranında 580, 550,600 gibi rakamlar görünür.
Tam değer verilemez ölçü aletine göre diyotun çeşidine göre değişir verdiğim değerler bir çok devrede kullanılan 1N400X 1N540X serisi için ileride bu konuna değineceğim şimdilik gerek yok.
Arıza : Hiç değer görünmez,buzer ses verir,çok düşük değer görünür ise diyot arızalıdır
Normal diyotların yanı sıra zener diyotlarda biraz daha yüksek değer görünür anlıyacağınız kullandığınız ölçü aletini tanımak için en iyisi sağlam malzemeler ile ölçüm yapmak her ölçü aleti farklı oluyor
Ayrıca bir ara beni çok uğraştıran bir konuyada değineyim düşük voltajlı (2.4v ya da daha altı) zener ölçümünde her iki yöndede değer görürseniz örneğin problar doğru konumda normal değer görünüyor tersinde ise düşük bir değer görünüyor diyotu değiştirince sorun devam ederse sorun ölçü aletinde olabilir 2 tane sıfır ölçü aletinde bu durum ile karşılaştım ilkinde çok uğraşmıştım
Birde yüksek güçlü düşük voltajlı diyotlar var çok yüksek akım geçirdikleri için çalışma voltajları düşük olduğu için iç dirençleride düşük oluyor mesela pc güç kaynaklarındaki transistör tipi soğutucuya monte diyotlar bu diyotlarda
12 volt çıkışındaki diyotlar normal atx kaynaklarda 10amper 200 volt olur ölçümde 500….650 arası değer gösterirler ama 5volt çıkışındaki diyotlar farklıdır genelde 20,40 amper gücünde ve çalışma voltajlarıda 45 volt olur bunlar çok düşük değer gösterirler 150…180 arası işte bu durumda diyotun bozuk olduğu düşünülebilir ama bozuk değildir
