Akkor Lamba
Akkor lambalar en eski elektrikli ışık kaynaklarından olup; günümüzde de ucuz olmaları ve montajlarının kolay olması nedeniyle yaygın bir kullanım alanına sahipti. Akkor lambalar; tungsten telden yapılmış flaman üzerinden akım akıtılarak, telin akkor derecede kızarması sonucu ışık üretirler.
Akkor lambada ışıyan madde olarak bambu, platin, karbon denenmiş, sonra daha dayanıklı olan tungstene geçilmiştir. İlk akkor lambalar, içlerindeki filaman çalıştırıldıkça hızla eskidiği için, en fazla 1 günlük bir çalışma ömrüne sahipti.
Akkor lambaların renksel geri verimleri yüksek olmasına rağmen ışıksal geri verimleri düşüktü. Bunun nedeni ise ısıl kayıplarının yüksek olmasıdır. Flaman üzerindeki sıcaklık ortalama 1500 derecedir. Şebeke geriliminden çok etkilenirler. En iyi çalışma aralığı 220 Volt AC gerilim ve %1 şebeke dalgalanması aralığıdır. Türkiye’nin şebekesine ne kadar uygunsuz olduğunu buradan görebiliyoruz.
Akkor Halojen Lambalar
Klasik akkor lambalara göre daha yüksek ışıksal verime ve daha beyaz bir ışık rengine sahiptir. Akkor halojen lambaların içi iyot gazları ile doldurulur. Halojen ampulün sıcaklığının yüksek olması yüzünden ampul yapıları daha küçük ve ısıya dayanıklı camdan yapılır. Halojen ampullerin ömürleri ortalama 2000 saattir.
2009 yılı itibarıyla Avrupa Birliği’nde 100 W üstü akkor lambaların kullanımı yasaklandı, 2012 yılından sonra da akkor lambaların üretimi durduruldu. Teknik olarak, akkor lambaların verimlilik ve Lümen/Watt cinsinden etkinlik değerleri çok düşük. Yani bu tür lambalar enerjisinin çoğunu görülür ışık yerine çevreye kızılötesi bölgede ısı olarak yayıyor.
Yüksek Basınçlı sodyum Buharlı Lambalar:
Lambanın elektrotları tungsten çubuk ve etrafı sarılı tungsten telden yapılır. Düşük güçteki lambalar tek başlatıcıya sahipken büyük güçtekilerin yardımcı başlatıcıları vardır. Lambanın ömrü 8.000-20.000 saat arasındadır. Işıksal verimleri 70-150 lm/W arasındadır. Işık tayfları düzgün ama sürekli değildir. Çalışırken ısınırlar. Işık veriminin % 90’ını 2-5 dakika arasında verir. Tekrar ateşleme için 2-5 dakikalık bir süre gerekir. Dimmer’lenebilme özelliğine sahiptir. Yatay pozisyonda çalışırlar. Harmonik üretmezler. Kullanım alanları: Yol aydınlatması, platform ve araç parklarının aydınlatılması, sanayi alanlarının aydınlatılması, spor tesislerinin aydınlatılması, binaların dış kısımlarının aydınlatması…
Sodyum buharlı lambalar çok yüksek derecede enerji kaybı yaratırlar. Sodyum cıva karışımı ve ksenon gazı bulundurduğu için doğaya ciddi zararlar bırakır.
Yüksek Basınçlı Civa Buharlı Lambalar:
Yüksek basınçlı civa buharlı lambalarda gaz basıncının 100.000 paskal değerinden yüksek olması ve 1.000 °C gibi yüksek sıcaklığa ulaşması nedeniyle mor ötesi ışınların bir kısmını yutması için deşarj tüpü kuvars camdan yapılır.
Renk sıcaklıkları 2.900-4.200 °K aralığındadır. Ömürleri yaklaşık 20.000 saattir.
Kısa bir ömre sahip olması ve renk sıcaklığı aralığının düşük olması başlıca dezavantajlarıdır. Ayrıca cıva içermesi doğaya düşman bir lamba olduğunu gösteriyor. Bir gram cıva 1000 ton suyu zehirliyor. Elektrik sarfiyatı ise oldukça yüksektir.
Yüksek Basınçlı Metal Halide (Metalik Halojenürlü) Lambalar:
Deşarj tüpünün içine belli oranda cıva, metal tuzları ile birlikte neon-argon veya kripton-argon karışımları konulur.
Metalik halojenürlü lambaların deşarj tüpleri yanma konumları esas alınarak dört şekilde üretilir. Metal Halide lambalar elektrot yapılarına bağlı olarak farklılık gösterir. Elipsoit yapıda olan lambalarda yardımcı elektrot bulunmazken diğer tüm modellerde iki ana, bir yardımcı elektrot bulunur. Elektrot yapısı ,tungsten çubuk ucuna sarılmış elektrot yayıcı madde emdirilmiş tungsten telden ibarettir. Metalik halojenürlü lambalarda ampulün iç yüzeyi gerek renksel verimi yükseltmek gerekse ışık kaynağının ışıklılığını azaltmak amacıyla beyaz renkte ışık yayıcı fosforla kaplanabilir. Ampulün içine doldurulacak gazı deşarj tüpünün içerisindeki gaz karışımı belirler. Deşarj tüpünün içine neon-argon karışımı kullanılırsa lamba içine neon gazı doldurulur. Deşarj tüpünün içine kripton-argon karışımı kullanılırsa lamba içine ya azot gazı doldurulur ya da havası tamamen boşaltılır.
Renk sıcaklıkları 3000 – 5600 °K değerindedir. Işık akısı 19.000-200.000 Lümen’dir. Lamba aşırı güçte çalıştırıldığında ömrü kısalır. Düşük güçte ışığı mavileşir. Kaliteli bir ışık elde edilemez. Gerilim değişimi belli değerleri geçtiğinde ömrü kısalır ya da direkt bozulur. Ağır metal içerdiğinde doğaya düşmandır ayrıca çok yüksek elektrik sarfiyatına sebep olurlar.
Açıklamaya çalıştığım bütün bu lamba tipleri zaman içerisinde önemli yerlerde kullanılmış, bazı tipleri hala kullanımda bazılarının ise üretimi tamamen yasaklanmış. Şüphesiz ki insanlığa çok hizmet etmiş olan bu lambalar hizmetlerinin karşılığını, doğaya ve insanların keselerine verdikleri zararla temin etmişleridir.
LED Ampul
Ampulün bulunuş tarihinden 21. Yüzyıla kadar bütün dünya dengeleri ile birlikte teknolojide değişti. Şuan ki teknoloji o dönemin hayal edemeyeceği noktaya ulaştı ve dünya artık ampulle aydınlanmayı reddediyor.
O zaman ki şartlarda enerji bu kadar değerli değildi ve dünyada enerji savaşları değil toprak savaşları yapılıyordu. Artık ülkeler enerji kapasitesi oranında söz hakkı kazanabiliyor, enerji kapasitesiniarttırmadıkça refah seviyesini arttıramıyor.
Türkiye’de maalesef enerji kaynakları ve bu kaynakları değerlendirme konusunda yeterince zengin bir ülke değildir. Şuanelektrik üretimimizin yarısından fazlası doğalgaz ile sağlanıyor. Bilindiği gibidoğalgaz da ithal ediliyor. Hal böyle olunca cari açıklar yaşanıyor.
Türkiye’de mevcut aydınlatma için yıllık enerjinin %20’si harcanıyor. Bu rakam oldukça ciddi bir rakam. Bu %20’lik enerjinin de minimum %12 sini aydınlatmada ampul kullanarak çöpe atıyoruz. Aydınlatma da geri dönüşüm hızı oldukça yüksektir. Sonuçları hemen faturalarda görmek mümkün.
21. yüzyıl teknolojisi nano teknoloji. Cihazlar küçülüyor fakat işlevi artıyor. Yani mikro boyutta ki bir cihaz ile makro iş yapabilmek.
Nano teknoloji aydınlatmaya da bir soluk kazandırdı. Kocaman Edison lambalarının yerine minicik LED lambalar geldi. Üstelik %60 enerji tasarruflu.Geri dönüşümü yüksek.
Ampuller de ki bakım maliyetinin ne kadar yüksek ve zahmetli olduğu herkesçe malum bir gerçektir. LED ampullerde ise böyle bir sorun söz konusu değildir. Bakım maliyeti minimum seviyelerde.
Ampullerde ki ışık sıcaklığı aralığından daha fazla aralığa sahiptir. Müşteriye ışık rengini seçme hakkı veriyor LED ampuller.
Ampuller bir müddet çalıştıktan sonra herhangi bir elektrik kesintisi durumunda belli bir süre (ampulün soğuma süresi kadar) çalışamıyor duruma geliyorlar. Anahtarlama sorunu çok yüksek ampullerde. LED’lerde ise böyle bir sorun söz konusu dahi değil. LED’lerde istenildiği kadar anahtar açılıp kapanabilir. Bu LED’lerin ömründe azalmaya sebep olmaz.
Ampuller direkt 220 volt AC ile beslendikleri için şebeke gerilimine direk maruz kalıyorlar. Şebekeden kaynaklanan herhangi bir ripple ampullerin ömrünü ciddi oranda etkiliyor. Sık sık ampul değiştirmek zorunda kalmamız da bundandır. LED ampuller ise 220 volt AC driver üzerine düşer oradan AC volt DC volta çevirilip sabit bir gerilim şeklinde LED’in üzerine düşer.
Görüldüğü gibi LED her yönüyle ampullerden çok daha avantajlıdır. Tüm dünya bunun farkında ve hızlı bir şekilde aydınlatma teknolojilerini LED aydınlatma teknolojileri ile değiştirmektedirler. Ülkemizde de bu durum söz konusudur. EPDK’nın çıkardığı yasalar LED aydınlatma teknolojisini destekler nitelikte olduğu açıkça görülmektedir.
Dünya artık LED ile aydınlanacak.
