Lehim nasıl yapılır?
Lehim Nedir? : Lehim fazla zorlanmaya maruz kalmayan metallerin, erime noktası düşük olan bir metal kullanılarak birleştirilmesidir. Elektronik, radyo, hi – fi, modelcilik, maketçilik, ahşap yakma sanatı gibi çok çeşitli kullanım alanları mevcuttur. Lehim işlemi için kullanılan havya, havya ucu ve bu ucu ısıtmaya yarayan basit bir rezistantan oluşur.
Gerekli Araçlar
Lehim tabancası (yüksek güçlü)
Kalem havya (düşük güçlü)
Havya uçları
Lehim teli
Lehim yağı
Lehim pompası
Lehim pastası
Havya uçları: Havyanın ucu, gerçekleştirilecek lehim işlemine göre değiştirilebilir. İnce lehimler için ince havya ucu kullanılır.
•Düz havya ucu: Gündelik elektrik ve sac lehimleme işleri için uygundur.
•Kıvrık havya ucu: Elektrik, radyo, tv için uygundur.
•İnce kıvrık havya ucu: Elektronik için uygundur.
Lehim Teli: Elektronik sistemlerde bir devreyi oluşturmak veya birleşmesi gereken parçaları birbirlerine tutturmak için belli bir sıcaklıkta eriyen tellere ” Lehim ” denir.Lehim telleri akımları ilettiği için elektronik devrelerin çalışmasında hiç bir zorluk olmayacaktır.Lehim telleri kalay ve kurşun karışımlarından meydana gelirler.Bir lehim telinin kalay oranı ne kadar yüksek olursa o kadar kalitesi iyi olmuş olur.Kalay çoğaldıkça erime sıcaklığı azalacak ve buda yapılacak lehimin hassaslığına göre kullanılmalıdır. Piyasada lehim telleri tüp ve makara şeklinde satılmaktadır. Lehim, kalay ve kurşun karışımıdır. Kalay 50/Kurşun 50 karışımı iyidir. İnce işler için 60/40, kaba işler için 40/60 lehim telleri kullanın. İlk sayının gösterdiği kalay oranı arttıkça lehim yumuşar, kolay erir ve yapılan lehim daha temiz olur. Kalay 232 derecede, kurşun 327 derecede erir.
Beş Kanallı, Standart Lehim Telleri
| Alaşım Cinsi (Sn-Pb) | Tel Çapı | Ergime Sıcaklığı | En uygun kullanım yüzeyi/metal |
| 60/40 (L-Sn60Pb) | 0,75 mm 0,8 mm 1 mm 1,2 mm 4 mm 3 mm | 188 °C | Bakır, Kalay, Çinko, Kurşun, Altın, Gümüş, Kadmiyum |
| 60/40 L-Sn60Pb(Sb) | 0,75 mm 1,2 mm | 188 °C | Bakır, Kalay, Çinko, Kurşun |
| 50/50 (L-Sn50Pb) | 1,6 mm 2 mm | 212 °C | Bakır, Kalay, Çinko, Kurşun, Altın, Gümüş, Kadmiyum |
| 40/60 (L-Sn40Pb) | 1,6 mm | 234 °C | Bakır, Kalay, Çinko, Kurşun, Gümüş, Kadmiyum |
| 35/65 (L-Sn35Pb) | 1,6 mm | 247 °C | Bakır, Kalay, Çinko, Kurşun, Gümüş, Kadmiyum |
| 30/70 (L-Sn30Pb) | 1,6 mm | 255 °C | Bakır, Kalay, Çinko, Kurşun, Gümüş, Kadmiyum, Pirinç (Cu+Zn), Nikel |
| 20/80 (L-Sn20Pb) | 1 mm 1,2 mm 1,6 mm | 275 °C | Bakır, Kalay, Çinko, Kurşun, Pirinç (Cu+Zn), Nikel |
| L-Sn62PbAg2 | 0,75 mm 1 mm | 179 °C | Bakır, Kalay, Çinko, Kurşun, Gümüş |
| 96 S (% 4 Gümüşlü) | 1,6 mm 2 mm | 221 °C | Paslanmaz çelik ve tüm metaller (Alüminyum hariç) |
| Sn 60 Pb | 1,6 mm 2 mm | 188 °C | Alüminyum hariç tüm metaller |
| Kullanılan kısaltmalar | Sn Pb Ag Sb | Kalay Kurşun Gümüş Antimon |
Lehim pompası: Lehim yapılacak yüzeyde bulunan eski lehimin temizlenmesi için kullanılır. Eski lehim ısıtılarak sıvı kıvama getirilir ve lehim pompasıyla emilir.
Lehim Pastası
Lehim pastası kusursuz , hatasız bir lehimleme yapmak için gereken malzemelerden bir tanesidir. Lehim pastasının kullanılmasın amacı metal yüzde temizlemeden oluşan ve ısınmadan kaynaklanan oksitlenmeleri önlemektir. Lehim yapılacak yerde bizlerin göremeyeceği yağ tabakası vardır.Lehim pastaları sayesinde bu yağ tabakları temizlenir ve kusursuz bir lehim yapmanızı sağlar.Lehim yapılacak bacağın veya telin her yerine dağılmasına dikkat edilmelidir.Piyasada satılan lehimlerin çoğu pastalıdır ancak bazı zamanlarda bunlar yeterli olmamaktadır.Fiyatıda çok yüksek olmadığından tüm elektronikçilerin alet çantalarında bulunması gereken bir malzemedir.
Havya
Lehimleme yapmanın olmazsa olmazlarından biri tabikide havyadır.Lehim yapmak için yüksek ve hızlı bir ısıya ihtiyaç vardır.İşte bu ihtiyacıda havyalarımız karşılar.Havyalara yaklaşık olarak 200 ile 500 derece ısı yayabilecek bir şekilde üretim yapılabilir.Havyaların güçleri ise 5 Wattan başlayıp 300 Watta kadar çıkmaktadır.15 Watt ve civarındaki havyalara baskı devrede çok ince hatlarda kullanılır.30 ve 40 Watt havyalar ise en çok kullanılan havyalardır bunlar devre lehimlemek elektronik kart lehimlemede kullanılır ve çok tercih edilir.
Havya Çeşitleri
-Kalem Rezistanslı Havyalar:
Havyanın ısınmasını rezistans sağlamaktadır.Bu nedenle rezistanlı havya olarakta bilinir.Bu havyalar bu nedenle küçük güçlü olarak üretilir ve küçük akımlı büyük dirençli olarak çalışırlar. Havya istasyonları kolaylık ve güvenlik sağlamaktadır.Havya istasyonları sayesinde ısı değerini sabit tutulur.Bu havyalara genelde seri üretimi olan fabrika ortamlarında kullanılır.İstasyonsuz havyalar ise bakım onarım yapan küçük işletmeler ve hobi olarak elektronik kart yapanlar öğrenciler tarafından kullanılmaktadır.
-Tabanca (Transformatörlü) Havyalar:
Bu havyalar çok güçlü olup genelde elektrikçiler tarafından tercih edilmektedir.Tabanca havyaların içinde transformatör mevcut olup havya ucu tek sekonder sargısının uzantısıdır.Bu nedenle düşük gerilim ve çok yüksek akım bulundurmaktadırlar.Tabanca havyalarada bir tane anahtar bulunmaktadır buna basıldığı taktirde sekonderden yüksek akım gelerek havyanın ucunu ısınmaktadır.Bırakıldığında ise hızlıca soğumaktadır.Tabanca havyalar yüksek güçlü havyalar olduğu için elektronikçiler lehimleme yaparken tabanca havyayı pek tercih etmemektedirler.
-Gazlı Havyalar:
Bu havyalar enerji kaynağının bulunmadığı yerlerde kullanılır. Gazın yakılması ile birlikte havya ucu ısıtılır. Çalışma sırasında ısı hem havya ucunu ısıtacak hemde lehimi iletecek şekilde olur.
Havya Bakımı
Lehimleme yapılacak parçada kullanılacak havya çeşidi çok önemlidir. Örneğin küçük parçalarda diyot vs. lehimleme yapmak için düşük ısılı havyalar kullanılmalıdır. Havya uçları değiştirilebilir ve sizin kendi ihtiyacınıza uygun havya ucu takabilirsiniz. Havya ucunu uzunluğu kısaltabilir uzatabilir ancak kısalttığımız taktirde daha çok ısınırken uzatıldığında daha yavaş ısınır. Havyayı ilk kez kullanacaksınız veya ucunu yeni değiştirdiyseniz hemen lehimleme yapmayınız. Üzerinde bulunan kimyasal maddeler duman halinde dışarı çıkacaktır. Bunları sağlığınız için lütfen solumayınız.Yaklaşık olarak 10 – 15 dakika içinde havya lehim yapabilecek hale gelir ve lehim yapabilirsiniz.
Kalay Lehimi
•Lehimlenecek parça ve yüzeyi tel fırça ve ince zımparayla temizleyin ve tozdan arındırın.
•Lehim yapılacak yüzeye bir miktar lehim pastası sürerek, lehimin daha iyi tutması için uygun zemini hazırlayın.
•Lehimlenecek parçayı ve zemini ısıtın. Lehim teli, havya ucuna değil, ısınmış parçalara değdiğinde erimelidir.
•Lehim soğuduğunda zımpara kağıdı veya eğe kullanarak fazlalıkları temizleyin.
Sac Lehimi
•Lehimlenecek parçaları bir araya getirin ve çelik yünü kullanarak hafifçe zımparalayın. Yüzeyi, oluşabilecek tozdan arındırın.
•Fırça yardımıyla bir miktar lehim pastası veya lehim yağı sürün.
•Lehim yapılacak yuüzeyi mengene kullanarak sabitleyin. Havya ile lehim yapılacak parçaları ısıtın. Lehim telini uygulayın. Havya ucunun keskin tarafıyla lehimin üstünü kapayın. Lehimi soğumaya bırakın.
Elektronik Devre Lehimi
Yapmak istediğiniz lehim işine uygun havya seçiniz. elektronik devreler için düşük güçlü ve ince uçlu havya kullanın. Eğer lehim yapmada tecrübeniz yoksa, eski bir elektronik devre üzerinde denemeler yapın. Elektronik devre lehimlenirken, devrenin ömrünü uzatmak için ısınma süresi mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır. Bunun için, hızlı çalışmanıza imkan verecek şekilde çalışma ortamınızı hazırlayın. Mümkün olduğunca az lehim teli kullanın. Fazla lehim, kopma ve kısa devre riski yaratır.
Eski lehimin sökülmesi: Lehimi sıcak havya ucunu kullanarak ısıtın. Lehim eriyerek parlak bir hal aldığında, lehim pompası ile lehimi vakumlayarak çekin.
İki kablonun lehimlenmesi: Kabloları yaklaşık 1 cm kadar soyun ve iki kabloyu üstüste getirin. Kabloların birbirine temas ettiği noktayı ısıtın ve lehim telini bu noktaya uygulayın. Kabloları hareket ettirmeden lehimi soğumaya bırakın.
Elektronik devre üzerine lehim uygulama: Havyayı birkaç dakika ısıtın. Havya ucunu lehim teline sürterek üzerini kaplayın. Havya ucunu lehimin üzerine değdirin. Birkaç saniye ısıtın. Temas noktasına lehim telini uygulayın. Soğumaya bırakın.
İyi Lehimleme Yapmanın Püf Noktaları Nelerdir?
Lehim yapılacak yer iyice temizlenmelidir.
Lehimler lehim yapılacak malzemeye göre ve kaliteli kullanılmalıdır.
Havya ucu her zaman için temiz halde bulunmalıdır. Havya ucu çok az miktarda lehimle kaplanabilir.
İhtiyaca göre havyanın sıcaklığını ayarlayınız.
Yeteri kadar lehim kullanılmalı ve lehim yapıldıktan sonra biraz parçalar oynatılmadan bekletilmeli.
Baskı devre üzerinde lehim yapıyorsanız havyayı fazla tutmanız baskı devreyi kaldırabilir.
Parlak görünüşte olurlar ve üzerinde kir pas yoktur.
Yüzeyi düz pürüzsüz ve deliksizdir.
Son Uyarılar
Yapılan devrelerin çalışmamasına neden olan arızaların %40’tan fazlası lehim hatalarından oluşur
Bunlara örnek olarak taşan lehim, içi boş (havalı) lehim ve temas etmeyen lehim türlerini sayabiliriz. Taşan lehimde, lehim kaplaması gereken alanı aşıp yanından geçen baskılı devre yollarına yapışıp iki hat arasında kısa devre yada direnç yaratır. İçi boş lehimde, havya parçayı tam ısıtamadan havyanın ucundan akan sıcak lehimle kaplanırsa lehim parçanın ayağına tam yapışamaz ve arasında hava tabakası dolayısı ile yalıtkanlık oluşur.
Temas etmeyen lehimde, kullanılan pasta ya da reçine yanarak parçanın üzerinde bir filim tabakası oluşturur ve lehim bu tabakanın üzerinde kaldığı için iletim sağlanamaz.
Soğuk ya da aşırı ısıtma ile bozulmuş lehimlerde ise arıza devre kullanılmaya başladıktan bir süre sonra titreşim ya da çevre sıcaklığı ile ortaya çıkar ve bulunması zordur. Hatta bazen soğuk lehim, yüksek akım geçen noktalardaki aşırı ısınmadan dolayı baskılı devre yollarında hasara neden olur.
İyi lehim yapmak için bol pratik yapmak, ama daha önce de doğru olan yolu öğrenmek gerekir.
- Havyamızı havya ayağına yerleştirdikten sonra fişini prize takıp ısınmasını bekleyin. Isı ayarlı olmayan havyalar yaklaşık 350-400°C a kadar ısınırlar bu ısıya erişmeleri havyanın gücüne göre 30 Watt için 3-4 dakika, 100 Watt için 5-10 dakika arasında olabilir.
- Havya ayağınızdaki sünger parçasını ıslatın. Süngeri aşırı ıslatma havya ucunun her değişinde soğumasına neden olur. O yüzden en iyi yöntem süngeri musluk altında ıslattıktan sonra sıkarak fazla suyunu attırmaktır.
- Havya uçunun ısınıp ısınmadığını ufak bir parça lehimi eriterek deneyebilirsiniz. Tam ısındığında havyanın uçu lehimi bir anda sıvı hale getirir.
- Havyanın ucunu ıslak süngerde temizleyin. Zamanla havyanın ucunda oksitlenmiş kurşun ve reçine tortuları birikir ve ucun ısı iletimini engeller. Lehim yaparkende bu artıklar yapılan lehimin içine karışıp soğuk ya da tam temas etmeyen lehim kontağına neden olabilirler.
- Havyanın ucunda az bir parça lehim eritin. Buna “kalaylamak”ta diyebiliriz. Amaç havyanın ucunu ince bir lehim tabakası ile kaplayıp ısının lehim teline aktarabilen yumuşak bir tabaka elde edebilmektir. Havyanın ucunun süngerde her temizlenişinde bu kaplamanın yapılması gerekir.
Bir devre yaparken hemen lehim yapmaya başlamak aslında dayanılmaz bir dürtüdür ama iyi bir lehim yapabilmek için sadece lehimlemeyi bilmek yetmez. Aynı zamanda sistemli olmak gerekir. Onun içinde işe başlamadan önce bazı şeyleri gözden geçirmek gerekir. Sırası ile;
- Yapacağınız devrenin şemasını iyice inceleyip anlamaya çalışın
- Parça listesi ile elinizdeki parçaları karşılaştırarak eksik yada yanlış parça olup olmadığını irdeleyin
- Bakırlı pertinaks üzerine lehim yapacaksanız önce bakır yüzeyin okside olmamasına dikkat edin. Eğer kir yada oksitlenmiş noktalar varsa once bulaşık teli ile oksitlenen noktaları ovarak temizleyip ardından asetonlu pamuk ile bakırın yüzeyini iyice temizleyin.
- Lehimleyeceğiniz parcaların ayaklarının temiz ve oksitlenmemiş olduğuna dikkat edin. Ben parçaların ayaklarını temizlemek için diş fırçası büyüklüğünde olan tel süet fırçası kullanıyorum. Bu fırçayı ayakkabıcılardan temin edebilirsiniz.
- Lehimlemeye başlamadan önce parçalarınızın ısıya ne kadar dayanıklı olduklarına dikkat edin. Örneğin plastik karkas üzerine sarılmış bobinlerde havyayı uzun süre tutarsanız ısı tel üzerinden akarak plastik karkasın şekilini bozabilir. Bunun gibi bazı parçalarda da kullanılacak en yüksek ısı değerleri bellidir.
- Parçaların ayak yönlerini tanımlayın ve devrenize nasıl monte edileceğne başlamadan önce karar verin. Böylece yanlış yönde takılan parçaların hasar görmesini önlemiş olursunuz.
Artık lehim yapmaya başlayabiliriz:
- Havyayı elinizde bir dolmakalem tutar gibi metal kısımlarına değmeyecek şekilde ortasından tutun. Bunu yaparken sanki havyanız ile bir kağıt üzerine imzanızı atacağınızı düşünün.
- Havyanın ucunu lehim yapacağınız noktaya değdirin. Bunu yaparken havyanın ucu lehimlenecek iki parçaya da, örneğin parçanın tel ucu ve baskılı devredeki bakır adacık, aynı anda değip ısıtmalı. Bu noktada ucu bir kaç saniye tutup parçaları ısıttıktan sonra…
- Birleşme noktasına lehim telini yavaşça itin. Parçalar tam olarak ısındı ise lehim eriyerek parçaların etrafını sararak baskılı devrelerde koni şekilini açık tellerde ise yuyarlak top şekilini almalıdır. Unutmamanız gereken lehimi parçaların üzerinde eritmenizdir, havya ucunda değil. Havya ucunu lehim üzerinde fazla tutarsanız lehim oksitlenmeye başlayıp matlaşır ve soğuk lehim dediğimiz olaya benzer bir etki ortaya çıkar.
- Önce lehim telini, hemen ardından da havya ucunu parçaları sarsmadan geri çekin. Parçaları veya baskılı devreyi, yani lehimlenen kütleyi oynatmadan önce lehimin iyice soğuduğuna emin olun.
- Yaptığınız lehimi yakından inceleyin. İyi yapılmış bir lehim pırıl pırıl bir yüzeye sahip olur. Şekil olarakta daha önce belirttiğimiz gibi baskılı devreler üzerinde konik açık tellerde ise top şekilini alır. Eğer değilse parça uçlarını tekrar ısıtıp lehimlemeniz gerekir.
Birkaç güvenlik önlemini hatırlatalım;
Lehim yaparken çıkan duman kesinlikle solunmamalıdır. Lehim yaparken maske kullanımına ve ortamı havalandırmaya dikkat edin.
- Hiç bir zaman kullandığınız havyanın metal bölümüne ya da ucuna dokunmayın. O bölgede sıcaklık 400°C civarında olduğu için tehlikeli derecelerde yanıklara sebep olabilir.
- Havyanın sıcak olan metal bölümünün ya da ucunun havyanın elektrik kablosuna değmemesi için dikkat edin. Canlı kablonun üzerindeki plastik yalıtım eriyip çıplak tel ortaya çıkabilir ve çarpma veya kısa devreye neden olabilir.
- Kullanmadığınız zaman havyanızı havya ayağına koyun. Böylece havyanın sağa sola değip hasar vermesini önlemiş olursunuz. Asla havyayı ucunun havada duracağını varsayıp çalıştığınız masanın üzerine koymayın, en iyisi ise havya ayağı almadan lehim aletini kullanmaya başlamayın.
- Lehim yaptığınız yerde havalandırma olmasına, ya da en azından hava akımı olmasına dikkat edin. Lehimleme sırasında çıkan gazlar asit içerir ve biriktiğinde sağlık için zararlı olabilirler.
- Lehimleme işiniz bittiğinde ellerinizi yıkayın. Elinize lehimleme sırasında çıkan gazlar veya zehirli bir madde olan kurşunun kalıntıları yapışmış olabilir ve elinizi yüzünüze ya da ağzınıza sürdüğünüzde bu zehirli birikintileri deri yolu ile veya yutarak alabilirsiniz.
Ve bu kadar önleme karşı hala şanssızsanız o zaman size almanız gereken birkaç ilk yardım önlemini hatırlatalım;
- Hemen yanan yerinizi basınçsız şekilde akan bir soğuk suyun altında 5 ila 15 dakika tutun. Basınçlı hem tahribatı arttıracak hem de canınız daha fazla yanacaktır. Eğer buz varsa bu da yardımcı olacaktır fakat buz için zaman kaybetmeyip önce soğuk su ile yanığın etkisini azaltabilir ve sonrada buz koyabilirsiniz.
- Her hangi bir krem ya da ilaç sürmeyin. Yanıklar kendi hallerine bırakıldıklarında daha etkin bir şekilde iyileşebilirler. Sadece temiz bir mendille yanık yeri toz ve pislikleren korumanız gerekir.
- Eğer yanık elinizden büyük bir alanı kaplıyorsa mutlaka doktora gidin.
Yanık riskini azaltmak için;
- Her lehimden sonra havyayı havya ayağının üzerine yerleştirin
- Elle dokunmadn önce lehim yapılan noktanın iyice soğumasını bekleyin
- Elektrik bağlantısının çıkarılmış olduğuna ve iyice soğuduğuna emin olmadan havyanızın metal kısımlarına ya da uçuna dokunmayın.
En İyi Lehim Nasıl Yapılır? Lehim Yapma Teknikleri | Lehimleme Püf Noktaları
video robotistan.com sitesinden alınmıştır
