Röle Nedir ? Röle çeşitleri

Röle elektriksel olarak kontrol edilebilen bir anahtarlama elemanıdır.

Elektromanyetizmayla çalışan rölenin tahtı yarı iletken teknolojisinin gelişmesiyle beraber transistör ve mosfet’ler tarafından sallanmış olsa da hala yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. AC ve DC gerilim çeşitlerine göre farklı çeşitleri bulunmaktadır.

Elektrik akımını uzak mesafelere iletme gereksinimi 19. yüzyılın en büyük sorunlarından biriydi. Çünkü telgrafın kullanılmaya başlanması ile uzak mesafelerle haberleşmeye başlanılmıştır. Elektrik akımında iletim mesafesi uzadıkça güçte kayıplar meydana geldiği ise aşikar bir durumdur. Olağan üstü durumlarda yeni icatlar keşfetmesi ile ünlü insanoğlu röleyi telgraf sinyallerinin zayıflamasına çare ararken bulmuştur.

Rölenin mucidi   Joseph Henry olarak bilinir. Henry 1835 yılında röleyi icat etmiştir. İnsanlar röleyi zamanla daha da geniş alanlarda kullanmaya başlamıştır. Öyle ki röle geliştirilmiş ve elektriğin baş tacı olmuş ve elektronik teknolojisinin temelini oluşturmuştur.

Röle Nedir?

Küçük değerli bir akımın meydana getirdiği elektromanyetik alan ile yüksek güçte yada akımda çalışan bir alıcıyı (yükü) çalıştırmak (anahtarlamak) için bir veya birkaç anahtar grubunun kontrolünü yapan (anahtarları açan veya kapatan) elemana röle denir.

Röleler, küçük akım ve gerilimlerle taşıyıcı kontak üzerinde daha büyük akım ve gerilimlerini kontrol eden elemanlardır.

Röleler, aynı zamanda farklı frekans ve dalgalardan etkilenmeden anahtarlama yaparak değişik özellikteki elektrik devresi ve elektronik devre elemanlarının kontrolünü yapabilir.

Röle pasif bir elektrik elemanıdır. Bundan dolayı üzerine yük düşmediği durumlarda devrede aktif değildir. Rölelerin bir diğer önemli özelliği ise AC ve DC gerilim türlerinin her ikisi ile de çalışabilir olmasıdır. Röleler birden fazla kontak yapısına sahiptir. Bundan dolayı birden fazla elemanın eş zamanlı olarak açılıp kapanmasını kontrol edebilir. Röle kontakları aynı anda hem açık hem de kapalı konumlarda olabileceğinden kontak bağlantıları normalde açık (NO – normal open) yada normalde kapalı (NC – normak close) olarak ifade edilir.

Rölelerin genellikle 5 Volt – 48 Volt gerilim ile beslenen bobinleri, 5 ma -150 ma (Amper) arasında akım çekerler. Röle kontakları ise 0.5 Amper-70 Amper arasındaki akım değerlerine dayanır. Uygulama devrelerinde bobin besleme gerilimi aralığının geniş olması kullanım alanlarında kolaylık sağlar. Bu sayede analog ve lojik devrelerle sürülmesi sağlanır. Yüksek akımlı devrelerin kontrolünü yaparken kontaklardan geçen akımın meydana getirebileceği ısınma bu devrelerde röle yerine kontaktör kullanılmasını gerektirmektir.

Rölenin Yapısı

Röleler, yapı olarak üç parçadan oluşmaktadır. Bunlar; bobin, yay ve kontak dır.

Röle Nedir ?

Bobin: Röle içerisindeki en temel parçalardan biridir. Bobinin röle içerisindeki görevi içeride bir manyetik alan oluşturarak içeride yer alan hareketli kontağın konumunu değiştirme işlemini yapar. Röle içerisindeki bobinin özelliklerine göre kullanılması gerekir. Bu özelliklerinden biri bobinin DC gerilimle mi yoksa AC gerilimle mi çalıştığını bilmek gerekir. Ayrıca bobinin çalışma gerilimini de bilmek gerekmektedir. Röle içerisindeki bobin genellikle 5V, 12V, 24V, 120V, 220V gibi gerilimler ile çalıştırılırlar. Voltaj özellikleri rölenin dış kılıfının üstünde yazılıdır.

Kontak: Röle içerisinde birden fazla kontak bulunmaktadır. Kontaklar genel olarak tekli kontak yada çiftli kontak olarak ifade edilir. Tekli kontakta bir normalde açık uç bir de normalde kapalı uç bulunurken, Çift kontaklı yapıda normalde açık ve normalde kapalı uçlardan ikişer tane bulunmaktadır. Röle içerisindeki kontaklar çok yüksek gerilimlere ve akımlara karşı dayanabilmektedir. Kontaklardan hangisinin açık ve kapalı olduğu genellikle kontakların yer aldığı alt kısımda gösterilir. Ayrıca dayanabildiği maksimum akım değeri kılıfın üst kısmında belirtilir. Elektronik röle kontakları genellikle 10A veya biraz daha üzeri akıma dayanıklı olacak şekilde imal edilirken elektrik sistemlerinde kullanılan röle kontakları daha yüksek akım değerlerine dayanıklı olabilmektedir. Kontakların en büyük sıkıntısı zamanla hareketli kontağın sabit bir kontağa yapışıp kalmasıdır.

Yay: Rölede yayın görevi bobinin elektrik enerjisi kesildikten sonra hareketli kontağı normalde kapalı konumuna geri dönmesini sağlamaktır. Yayın kullanım amacından da anlaşılacağı üzere röle elektriksel olmaktan çok mekaniksel özelliktedir.

Kullanım Alanları

Röleler yüksek akımları anahtarlaya bildikleri için yüksek akımlı uygulamalarda yaygın olarak kullanılırlar. Anahtarlama frekansları düşük olduğundan ve hızlı anahtarlama yapamadıklarından daha çok yavaş anahtarlama yapılacak uygulamalarda kullanılırlar.

Röle Çeşitleri

Röleler hem AC hem DC’ de çalıştırmak üzere kullanılabilirler. Genel olarak; röleler anahtar(switch) ve ölçen röleler olmak üzere sınıflandırılır. Ayrıca; röleler çalışma, kullanılış amacı ve devreye bağlanış şekline göre de gruplara ayrılır. Röleler kullanıldığı yerlere, çalışma yöntemlerine göre adlandırılır. Akım, güç, ilk hareket, termik, manyetik ters akım, kilitleme gibi daha birçok röle çeşiti vardır.

Röle çeşitleri, kullanıldıkları devreye göre uygun olanı seçilmelidir. Örnek olarak manyetik etkiyle anahtarlama yapılacaksa dil kontak, yüksek akımı sınırlamak için de aşırı akım koruma röleleri seçilebilir.

Modern otomasyon bilimlerinin en çok yararlandığı aletlerden biri de röledir. Örneğin , telefon sistemleri demiryolları sinyal sistemleri röle düzenine göre yapılmıştır. Otomatik makinalarının çalışması röleler ile sağlanır. Elektromekanik rölelerin yerini yarı iletken röleler almaya başlamıştır.

  • Manyetik Röle

Bir demir çubuk çevresine sarılan yalıtkan yüzeyle kaplı bir iletken telden geçen akım bir manyetik alan meydana getirerek yakında bulunan metalleri kendisine çeker. Akımın bu özelliğinden yararlanarak manyetik röleler üretilir.

manyetik röle ile ilgili görsel sonucu

Nüve  : Bakır tellerin sarıldığı, makaranın geçirildiği metal parçadır. Tek parça yumuşak demirden veya silisli saçlardan rölenin büyüklüğüne göre yapılır. Yumuşak demir kullanılmasının sebebi: mıknatıslık özelliğini hemen kaybedebilmesidir.

Bobin  :  Yalıtkan bir malzeme üstüne makara şeklinde sarılmış iletkenlerden meydana gelir. Rölenin büyüklüğüne ve çekeceği akıma göre iletken çapı ve spir sayısı değişir. Bobin uçlarına gerilim uygulandığında bobin nüveyle birlikte elektro mıknatıs özelliği kazanır. Böylece karşısındaki paleti çekip, kontakların temasını veya ayrılmasını sağlar.

Kontaklar  : Birbirine temasa halindeyken üzerinden akım geçen, açılıp kapanabilen parçadır. Kontaklarda kapanma esnasında elektrik sıçraması nedeniyle “ark” ismini verdiğimiz bozulmalar olabilir. Bunu engellemek için kontaklar çok iyi ( pas yapmaz) iletkenlerden imal edilir. Kontaklar yapımına göre normalde açık ve kapalı olabilir.

Gövde : Röle parçalarının üzerine monte edildiği parçadır. Elektriki olarak izole edilmiştir.

Rölenin çalışması: Röle bobinine enerji uygulandığında bobinde oluşan manyetik alan nüveyi mıknatıslar ve karşısındaki metal paleti çeker. Palet uçlarına bağlı olan kontaklar ise kontak durumuna göre açılır yada kapanır. Yani normalde açık olan kontak kapanır ve bağlı olduğu devreye enerji aktarmak için anahtar görevi yapar.            

Bobin dikdörtgen prizma yada silindirik biçiminde üretilen bir demir nüve (4 ile gösterilen) üzerine geçirilmiş bir plastik kılıfa birden çok sayıda sarılmış iletken telden meydana gelir (3 ile gösterilen). Palet (5 ile gösterilen) ise bobinin manyetik alanından etkilenmesi sonucu hareketlenen yumuşak bir demir parçasıdır. Nüve olarak yumuşak demir seçilmesinin sebebi kolay manyetik alan kazanırken aynı zamanda bu özelliğini kolayca kaybetmesidir. Paletin kontaklara dokunduğu noktada fiber (7 ile gösterilen) denilen bir yalıtkan madde mevcuttur. Manyetik alan olmadığı zaman bir yay ile gergide tutulur. Kontaklarsa (1 ve 2 ile gösterilen) ise birbirlerine dokunduğunda akım akmasına izin veren iyi iletken malzemelerdir. Bir rölede bunlardan başka kontakların istek dışı dokunmasını engelleyen yalıtkan bir zemin maddesi (6 ile gösterilen) bulunur.

Nüve ve bobin elektromıknatıs gibi çalışır. Bobin uçlarına gerilim uygulandığında bir manyetik alan meydana getirerek paleti kendisine doğru çeker ( sarı halka içerisinde palet serbest ve yeşil halka içerisinde palet nüveye doğru çekilmiş). Bu da paletin kontaklarının yerinin değişmesine sebep olur. Paletin bu hareketi sonucu normalde kapalı olan kontaklar (şeklin sol bölümünde kırmızı halkalarla gösterilen) açılır.

Eğer bu kontakların uçlarına bir yük bağlanmışsa çalışması duracaktır. Yine normalde açık olan kontaklar ( şeklin sağ bölümünde kırmızı halkalarla gösterilmiş) kapanacaktır ve bu kontak uçlarına bağlı olan yük çalışacaktır. Şekilde G (akım girişi) ve Ç (akım çıkışı) ile gösterilmiş akım yolunun değişimine de dikkat edilmelidir.

Manyetik röleler üstündeki kontak sayısına ve çeşidine göre gruplandırılabilir. Tek kontaklı ve tek konumlu röle üstünde bir tane anahtar bulunur ve bu anahtara ters çalışan başka bir anahtar da yoktur. Sadece bir yükün açılıp kapanmasına faydası olur. Tek kontak çift konumlu rölelerse üstünde bulundurduğu anahtarın yer değiştirmesi sonucu bir yükü çalıştırırken, öbürünü durdurur. Benzer şekilde röledeki paralel çalışan kontak sayısı artırılıp çok kontaklı röleler oluşturulabilir. Yukarıdaki şeklimizde iç yapısı resimlenen röle iki kontaklı ve çift konumlu bir röledir.

Manyetik röle çeşitleri

Manyetik röleler, kontakların dayanabildiği akım ve gerilim durumuna, kontakların sayı ve çeşidine , çalışma voltajlarına ve kullanım amacına göre çeşitlere ayrılırlar.

Manyetik rölenin kullanım alanları:

Röleler elektriki olarak anahtarlamak istediğimiz her türlü devrelerde kullanılır. TV alıcılarında, PLC devrelerinde , merdiven otomatiklerinde , tek ve üç fazlı motorlara enerji vermedeki kullanımlar örnek olarak verilebilir.

  • Dil Kontak Röleler

Havası alınan cam tüp içerisine manyetik alandan kolayca etkilenen metal kontakların yerleştirilmesiyle yapılan röleye dil kontak , kontak sayısı fazlaysa dil kontak rölesi adı verilir. Dil kontak rölelerin kullanım alanları otomobillerin uyarı ışıkları, su altında çalışan cihazlarda, sıvı seviye kontrollerinde, uzaktan kontrol anahtarı vb gibi yerlerde kullanılmaktadır.

Dil kontak rölelerde kontağı kapatmak için bir mıknatıs parçasını yaklaştırarak yada cam kılıf üstüne sarılan bobin üzerinden akım geçirmek yeterli olmaktadır. Dil kontaklar manyetik alan kontrollü anahtardır. Anahtarın açılıp kapanması ise manyetik alan değişimine bağlıdır.

Dil kontak

  • Termik Röle

Ortamdaki ısı değişikliğine bağlı olarak kontaklarını açan veya kapayan röle türüdür. Termik röleler, çalışma esnasında aşırı ısınan motorları durdurulmasında yada saç kurutma makineleri, ütü gibi ısı üreten cihazlarda uygun ısı seviyesinde daha fazla ısınmayı engellemek için sıklıkla kullanılmaktadır.

http://www.elektrikrehberiniz.com/role/role-nedir-1834/ ile ilgili görsel sonucu

Termik röleler içindeki bi-metal denilen özel bir metal bileşimiyle ortamın ısısı, belirlenmiş ısı değerinin üzerine çıktığı zaman yüke giden akımı keser. Bi-metal ısı altında değişik genleşme gösteren iki metalden meydana gelir. Metallerin biri hızlı ve fazla genleşir. Diğeri çok az genleşerek bi-metal bileşimin bir yönde eğilmesini sağlayarak ısı enerjisini hareket enerjisine çevirir. Bu hareket enerjisi kontakları kapatmak için kullanılır. Termik röleler birçok değişik yapıdadırlar. Motor kontrol devrelerinde kullanılan termik rölelerin içerisinde ısınmayı gerçekleştiren krom-nikel ısıtıcı varken, ütü vb gibi aletlerde kullanılan termik röleler alet içerisindeki  ısıyı kullanır ve içerisinde sadece bi-metal ve kontaklar mevcuttur.

termik röle

Bu iki farklı termik rölenin iç yapısı yukarıdaki şekildeki gibidir. Birinci rölede bi- metal ısının etkisi ile palet üstüne eğilerek kontakları hareket ettirir. İkinci rölede ise ısı etkisi ile gevşeyen bi-metal ağırlığında etkisi ile kontak üzerine düşerek kontağın açılmasına sebep olur.

  • Aşırı Akım Koruma Röleleri

Bir yük devresinde hattın başına konulan sigortalar çalışma nitelikleri sebebiyle yükü değil hattı korurlar. Yükleri arızalardan önce korumak amacı ile farklı röleler kullanılmaktadır. İşte aşırı akım rölesi, aşırı akımların motor sargılarına verebileceği zararları önlemek için kullanılır. Aşırı akım koruma rölesi motorları, sistemleri aşırı akımdan korumak için yapılmıştır.

Bir fazlı alternatif akım devrelerinde sadece bir iletkene, 3 fazlı devrelerdeyse her 3 faz iletkenine bağlanan aşırı akım röleleri kumanda devresindeki devreye seri bağlı, normalde kapalı kontağı kumanda eder. Aşırı akım rölelerinde akım ayarı, röle üzerindeki ayar vidasıyla yapılır. Motorların anma akımlarına göre belli sınırlarda akım ayarı yapılır.

Aşırı akım röleleri yük devresine seri bağlanarak üzerinden yük akımı geçer. Yük geçici bir arıza sebebiyle yada yol alma anında çektiği kısa süreli aşırı akımlarda sargılar zarar görmez. Bu halde rölenin devreyi açmaması istenir. Bunun içinde rölenin devreyi açması, geciktirici bir sistemle önlenir.

Akım değeri normal sınırlarda ise çıkış rölesi çekili konumundadır. Akım ayarlanan değerin üzerine çıkarsa çıkış rölesi gecikme süresi bitiminde kontağı bırakarak bağlı olduğu motor yada sistemi devreden çıkarır.

http://www.elektrikrehberiniz.com/role/role-nedir-1834/ ile ilgili görsel sonucu

Aşırı akım rölesi

Aşırı akım röleleri iki gruba ayrılır

  1. Termik aşırı akım rölesi
  2. Manyetik aşırı akım rölesi

 

Rate this post