Tristör ( SCR ) Nedir ?

Tristör sağlamlık kontrolü, Özel tristörler (pdf).

Tristörler, SCR (Silicon Controlled Rectifier) olarak da tanımlanırlar.

Tristörler; anot (A), katot (K), geyt (G) adı verilen üç ayaklı, iç yapısında PNPN olarak dört yarı
iletken tabakadan oluşmaktadır. Tristörler hem DC hem de AC akım ve gerilimlerde çalışır. Elektronikte “güç kontrolü” işlemlerinde hızlı anahtarlama görevini yerine getirirler .

Tristörlerin N kanalı ve P kanallı olmak üzere iki tipi vardır. Gate ucu N tabakasından çıkarılmış ise
buna N kanallı tristör, gate ucu P tabakasından çıkarılmış ise buna P kanallı tristör denir. Daha çok
P kanallı tristörler kullanılmaktadır.

TRİSTÖR NEDİR ?

Elektrik-elektronikte güç kontrolü işlemlerinde kullanılan, küçük bir geyt akımıyla büyük
akımların kontrolünü yapabilen, tek yönlü akım geçiren, yarı iletken devre elemanına silisyum
kontrollü doğrultucu denir.
Tristör PNPN ya da NPNP olmak üzere dört yarı iletken maddenin birleşiminden meydana
gelir. Tristörlerde anot, katot ve geyt adı verilen üç uç vardır. Tristörler hem DC hem de AC akım
ve gerilimlerde çalışır.

Tristör sembolü ve Eşdeğeri

Özellikle yüksek güç harcayan devrelerde devrenin elektriğini kesip açmak büyük sorun olur.
Bu devreleri açmak için zaman zaman röle kullanılsa da gerek röle kontaklarının oksitlenmesi gerekse röle hızının bazı devrelerde yetersiz kalması bizi başka çözüm arayışlarına iter.
Bazen de büyük bir DC motorun hız kontrolü gereklidir.

Bunu transistör ile yapmaya kalkarsak biraz verim sorunları yaşarız. Bir sürü neden sayabiliriz hızlı, hafif, ucuz bir anahtarlama elemanını kullanmak için.Tabi ki yarı iletken bir anahtardan söz ediyoruz. Bu tür ve daha pek çok farlı işleri yapan ailenin genel adı TRİSTÖR ailesidir.

NEDEN TRİSTÖR ?

Tristörün Avantajları

• Tristörlerin tetiklenmesi için küçük gerilimler yeterlidir.
• Çok hızlı açma ve kapama yaparlar.
• Çok az kayıpla çalıştıkları için verimleri yüksektir.
• Çok az ısındıkları için fazla bir soğutma problemleri yoktur.
• Ömürleri uzundur, mekanik darbelere karşı duyarsızdır ve bakım gerektirmezler.
• Birçok kontaktör, röle ve kablo bağlantılarının kullanıldığı karışık, bakımı zor olan, belirli
  bir süre sonunda kontak takımlarının ya da kontaktörlerin tamamen değiştirilmesinin gerektirdiği uygulamalara son verir

Tristörler  çok hızlı açma ve kapama özellikleri sayesinde elektrik enerjisinin kontrol edilmesi ve hassas regüle edilmesi mümkündür. Bu şekilde enerji izlenebilecek, yıpranmayan-dayanıklı ve yüksek verimli olarak kullanıcıya sunulacaktır.

Tristörlü Güç Kontrol Sistemleri ile endüstriyel tip fırın, cam üretimi, plastik ekstruder ve pres, kimya sanayi, otomotiv boya, IR baskı makineleri, ambalaj sanayi, çelik boru üretimi, çimento sanayi, gıda üretimi, pet şişe üretimi uygulamalarında yaşanılan karışıklığa da son verilebilir. Bir çok Kontaktör, röle ve kablo bağlantılarının kullanıldığı karışık, bakımı zor olan, belirli bir süre sonunda kontak takımlarının ya da kontaktörlerin tamamen değiştirilmesinin gerektirdiği uygulamalar yerine tristörlü güç kontrol uygulamaları ile gerilim, akım değeri yükselme hızları ve güç kontrolü sadece çok daha kolay olacaktır.

Tristörlerin Çalışması

Klasik kontaktörlü sistemleri kumanda etmek için kullanılan otomasyon uygulamaları yerine potansiyometre veya otomasyona tam uyumlu olarak 0-10 V, 0-4~20 mA, Modbus, Profibus gibi kontrol seçeneklerini sunar.        Tristörlerin ortak özellikleri olarak en başta yarı iletken oldukları için ömürlerinin çok uzun olduğu, mekanik darbelere karşı duyarsız oldukları ve bakım gerektirmedikleri belirtilebilir. Bunun yanı sıra tristörler çok az ısındıkları için fazla bir soğutma problemleri yoktur ve çok az kayıpla çalıştıkları için de verimleri yüksektir. Tristörlerin tetiklenmeleri için küçük gerilimler yeterlidir ve çok hızlı açılıp kapanabilirler.

P kapılı bir tristörün doğru polarize edilmesi için anoduna (+) katoduna (-) geytine (+) gerilim verilmelidir. A-K doğru polarize edildikten sonra geyte bir gerilim verildiğinde tristör iletime geçer ve A-K arasından bir akım geçişi olur.
Tristörlerde yük, anot veya katot uçlarına bağlanır. Anahtarlama işlemini yaptıracak düşük tetikleme akımı ise geyt ucuna uygulanır.
DC gerilimde, tristör iletken olduktan sonra geyt tetikleme gerilimi kesilse dahi çalışmaya devam eder. Ancak AC gerilimde tristör çalışırken geyt tetikleme gerilimi kesildiğinde iletkenliği kaybolur ve yalıtkan hâle geçer. AC akımda geyt sürekli olarak (alternans değişiminden ötürü) tetiklenmelidir.
Değişik güçte tristörler imal edilmektedir. Çalışma aralığı 50 V-8000 V, 0,4 A-4500 A arasında olabilmektedir

Örnek devre üzerinde Tristörün ayrıntılı olarak tanıyalım :

Şekildeki devre üzerindeki ampülün yanabilmesi için bir batarya ,bir direnç ,bir tristör ve iki anahtar kullanılmıştır.S1 anahtarına bastığımız anda tristörün katot ucuna eksi ,anod ucuna artı gerilim gelir fakat lamba yanmaz.Çünkü elektron geçişi gerçekleşmemişir.S2 anatharına gelen belirli bir kısmı direnç üzerinde düşürülerek azaltılmış gerilim ( bu gerilim 0,2 V – 0,6 V civarı olmalı. ) anahtara basılarak geyt ucuna uygulandığında elektron akışı gerçekleşir ve lamba yanar.Ampülün yanabilmesi için S1 anahtarının konumu devamlı kapalı olmalıdır.S2 anahtarının ise DC bir devre olduğundan birkere basılıp bırakılması yeterlidir.

Aynı şekil eğer bir AC devresi olursa lambanın yanabilmesi için S2 anahtarı devamlı kapalı tutulmalıdır.Fakat S2 anahtarından verilen gerilim en az Yarım Dalga doğrulma işleminden geçirilmiş bir gerilim olmalıdır ,yani geyt ucuna anahtardan sonra bir diyod bağlanarak DC bir gerilim verilmelidir ya da direkt DC bir gerilim verilmelidir.

       

TRİSTÖRLER

Tristörler fonksiyonlarına göre ve yapılarına göre hatta bacak sayılarına göre pek çok türe ayrılırlar. Bunlarda bazıları çok yaygın olarak kullanılmasına rağmen bazılarının kullanımı çok dar alanlarla sınırlıdır.

Tristörlerin ortak özellikleri;

1- Fiziksel ölçüleri kontrol ettikleri güce göre çok küçüktür.
2- Ömürleri, yarı iletken oldukları için teorik olarak sonsuzdur.
3- Çok az ısındıkları için fazla soğutma problemleri yoktur.
4- Ateşleme için küçük gerilimler yeterlidir.
5- Çok az kayıpla çalışırlar, verimleri yüksektir.
6- Yarı iletken oldukları için mekanik darbelere karşı duyarsızdırlar.
7- Bakım gerektirmezler
8- t/2 saniyede açılabilir ve birkaç mikrosaniyede kapanabilirler.

TRİSTÖR ÇEŞİTLERİ   (Özel tristörler pdf )

A. Ters Yönde Tıkanmalı Triyot Tristörler

SCR Silisyum kontrollü doğrultucu
SUS Silisyum tek yönlü anahtar
LASCR Işığa hassas silisyum kontrollü doğrultucu
COSCR Komplementer silisyum kontrollü doğrultucu
GTO Kapalı tetikleyici anahtar
PUT Programlanabilir tek jonksiyonlu transistör

B. Ters Yönde Tıkanmalı Tetrot Tristör

SCS Silikon kontrollü anahtar

C. Ters Yönde Tıkanmalı Diyot Tristör

SHOCKLEY Diyodu

D. Çift Yönlü Tristörler

DIAC Çift yönlü diyod Tristör
TRIAC Çift yönlü triyot Tristör
SBS Silisyum çift yönlü anahtar

A. TRİSTÖRÜN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

a) Tristörün yapısı ve çeşitleri :

Tristör en az dört silisyum yarı iletken parçanın birleştirilmesinden oluşan , anahtar ve doğrultma görevi yapan bir elemandır. SCR ( Silikon Kontrollü Redresör) ismi de verilir. Değişik güçte tristörler imal edilmektedir. Çalışma sahası ; 50 V – 8000 V , 0.4 A – 4500 A arasında olabilmektedir.
Tristörler sırasıyla birbirini takip eden “ P ”ve “ N ” tipi silisyumdan yapılmış dört yarı iletken tabakadan yapılmıştır. Bu dört tabakanın en dışındaki “ P ” tabakası anot, diğer dıştaki “ N ” tabakası katot görevi yapar. Yapısındaki yarı iletkenler çeşitli kalınlıktadır ve değişik miktarlarda katkılandırılmıştır. Bu yüzden her katmanın iletkenliği farklıdır.
Yukarıdaki şekilde tristörün yapısı, diyotlu ve transistörlü eşdeğer devresi göstererilmiştir. Transistörlü eşdeğer devresinde G ucuna bir akım verilince NPN tipi transistör iletime geçerek kollektör akımı geçirmeye başlar. Bu kollektör akımı PNP tyransistör baz akımını sağladığı için PNP tipi transistörde hemen iletime geçer ve emiter – kollektör üstünden NPN tipi transistörün beyzine akım gönderir. Dolayısı ile G ucundan uygulanan akım kesilse bile transistörler birbirini besleme devam eder, iletimde kalırlar.
9 çeşit tristör vardır ;
1) Standart tristör: Ağır sanayi cihazlarında AC ve DC de 400 – 1000 Hz,4000V,1000A
2) Hassas tristörler : Düşük gerilimli elektronik devrelerde. 0,7V – 100uA ile tetiklenebilir.
3) Hızlı tristörler: 10 KHz’ lik frekans sınırında çalıştırılabilirler.
4) Komplemanter ( Tamamlayıcı) tristör : Geyt anota yakındır. Negatif pals ile çalışır.
5) İki geytli tetrod tristör
6) Geyt ile yalıtkan olan tristör ( GTO ) , ( GCS )
7) Fototristör
8) Asimetrik çok hızlı tristör ( ASCR )
9) Amplifikatör geytli tristör.

b) Tristörün uçları

Aşağıda bir tristörün sembolü gösterilmektedir. Tristör 3 elektrotlu ( uç , ayak ) bir elemandır. Bu uçlar Anot, katot ve geyt ( gate , kapı )’ dir

c) Tristörün çalışması

Tristörü doğru polarize etmek için anotuna ( + ) katotuna ( – ) gerilim verilmelidir. Uygulanan bu gerilim değeri çok arttırılırsa bir noktadan sonra tristör aniden iletime geçip A –K direnci dolayısı ile A – K voltajı düşer geçen akım artar. Eğer ters polarize edilip gerilim arttırılırsayine bir noktadan sonra ters yönde ani akım artışı olur. Bu ise istenmeyen bir durumdur ve tristörü bozar. Tristörün doğru polarize edilip A –K voltajının arttırılması ile iletime geçirilmesi kullanılan bir yöntem değildir. Çoğunlukla A – K doğru polarize edildikten sonra geyte ufak bir gerilim darbesi verilip tristör iletime geçirilir. Tristör bu şekilde iletime geçtikten sonra geyt gerilimi kesilse bile tristör iletimde kalır.

t_rr = t_a + t_b

d) Tristörün kullanım alanları :

Kumandalı doğrultucular, elektronik kontaktörler, zaman rölesi, DC ve AC motorların hızlarının ayarlanması ve dönüş yönlerinin değiştirilmesinde, AC güç kontrolü (lamba, motors,vs)   Güç kaynaklarının aşırı gerilimlerden korunmasında,  AC güç anahtarlamasında,   Faz açısı kontrolörerinde (phase angle triggered controller),  Fotoğraf çekilirken çakan ışıklarda kullanılır.

B. TRİSTÖR TETİKLEME YÖNTEMLERİ

Tristörler şekilde gösterildiği gibi 2 adet transistörün birleşmesinden meydana gelen genellikle güç elektroniği devrelerinde kullanılan çok hızlı açma ve kapama (saniyede 25.000defa açma-kapama) özelliklerine sahip bu özelliğinden dolayı çift(bistabil) kararlı bir yarı-iletken ailesidir. Bu ailenin en önemli ve en çok kullanılan eleamnı SCR(silikon kontollü doğrultucu ) dur. SCR tek yöndfe akım geçiren Anot, Katot ve Gate olmak üzere üç terminalli bir elemandır

Tristörlerin çalışma prensibini şekil  üzerinden anlatmak gerekirse anot ve katot arasını iletime geçirebilmek için Gate kısmına küçük bir gerilim veya bir akım darbesi uygulanarak Ig akımı oluşturulur. Ig akımı T2 transistörünün baz akımı olduğu için T2 transistörü tetiklenir ve kollektör akım geçirmeye başlar.(Ic2=Ib1) Bu kolelktörün geçirdiği akım T1 transistörünün baz ı olduğu için T1 transistörü tetiklenmiş olur. Bu durumda tristör Gate gerilimi kesilse bile iletimde kalmaya devam edecektir bunun sebebi T1’in kollektör akımı T2 için bir baz akımı olduğunda T2 biraz daha fazla iletime geçer. T2’nin daha fazla iletime geçmesi, T1 için daha fazla baz akımı demektir ve o da daha fazla iletime geçer. Bu sonsuz döngü birbirini devam ettirir.

a) Tristörü tetikleme ve yöntemleri

Tristör birden fazla yöntemle iletime geçirilebilir. Bu metotlar şunlardır.
• Anot-Katot gerilimdeki hızlı bir değişim: Anot – Katot gerilimi iletim yönünde çok hızlı bir değişim gösterirse tristörü iletime geçirebilir. Nedeni de tristörün birleşim bölgelerinin bir kondansatör gibi davranmasıdır.
• Doğru yönde Anot – Katot geriliminin çok arttırılması : Geyt gerilimi sıfırken ( Ig=0) anot – katot gerilimi çok arttırılırsa tristör kırılma voltajından sonra iletime geçer.
• Işıkla tetikleme : Diyot ve transistörlerde olduğu gibi tristörlerde de foto elektrik etkisi ile elektron hareketi başlatılabilir. Işık bir mercek yardımıyla silisyum yapıya uygulanır. Anot katot arası iç direnç küçülerek tristör iletime geçer.
• Sıcaklığın arttırılması : Sıcaklığın artması ile tristör iletime geçebilir. Ancak bu istenmeyen bir durumdur. Tristörün bileşim noktasındaki ısının artması kaçak akımların artmasına neden olur. Eğer kaçak akım seviyesi eşik seviyesini geçerse tristör kendiliğinden iletime geçer.www.diyot.net
• Geyt’ine düşük gerilim, küçük akım uygulama : Ençok kullanılan yöntemdir. Geyt’e uygulanan düşük gerilimlerle, büyük gerilim ve akımlı devreler kontrol edilir. Tristörün anot – katot arası direnci çok büyüktür. Geyt’e uygulanan düşük gerilim, anot – katot arası direnci küçültür ve tristör iletime geçer. Bu yöntem DC ve AC devrelerde uygulanırken devre özelliklerinden dolayı farklı şekillerde uygulanır. Tristörü DC’ de tetiklemek gayet basitken AC’ de tetiklemek için Geyt polarması doğrultulmalıdır.
• İzolasyon trafosuyla tetikleme
• Optokuplörle tetikleme

b) Tristörün DC’ de tetikenmesi yöntemi :

Tristörün DC tetiklenmesinde geyte tetikleme veren S anahtarı açık olduğu sürece Anot ve katot’un doğru polarma olması , tristörün çalışması için yeterli değildir. S anahtarı kapatılınca tristörün geyt ucu tetikleme voltajını alacağından iletime geçer ve yükü ( lambayı ) çalıştırır. Artık geyt akımı kesilse bile tristör iletimde kalıp lamba yanmaya devam edecektir. Geyt’i tetiklemek için birinci şekilde ayrı bir kaynak kullanılmış ikinci şekilde ise aynı kaynaktan tetikleme voltajı alınmıştır.

c) Tristörün AC’de tetiklenmesi yöntemi :

Tristörü AC’de çalıştırmak DC’ de çalıştırmaya nazaran biraz daha dikkat isteyen durumdur. Çünkü AC voltajda bilindiği üzere akım yönü devamlı değişmektedir. Yani tristörün Anot – Katot ucu devamlı polarma değiştirmektedir. A-K arasına bir süre pozitif alternans gelirken bir süre de negatif alternans gelir. Pozitif alternanslarda tristör tetiklenirse iletime geçer negatif alternanslarda ise Anot-Katot zaten ters polarma olduğu için akım geçirmez. Yani yalıtımdadır. Yalnız her pozitif alternanstan önce tristör yalıtımda olacağı için her pozitif alternansta tetikleme verilmelidir. Bu işlem AC gerilimin bir kısmının değerinin düşürülüp sadece pozitif kısımlarının seçilip geyt’e uygulanması ile sağlanır. Yani A-K üstündeki voltaj paralel bir koldan gerilimi düşürülüp bir diyot ile sadece pozitif kısımlar seçilir ve geyte uygulanır. Bununla ilgili devre şeması aşağıda gözükmektedir.

d) Tristörün tetikleme yöntemlerinin şekille gösterilmesi:

C. TRİSTÖRÜ DURDURMA YÖNTEMLERİ

• Seri anahtarla durdurma yöntemi (akımı keserek)
• Paralel anahtarlarla durdurma yöntemi (akımı anahtardan geçirerek)
• Kapasitif (tersleyici) ile durdurma yöntemi
• Rezonans ile durdurma yöntemi
• Alternatif akımla durdurma yöntemi

Tristörü durdurma yöntemleri

DC gerilimde tristör bir defa tetiklendiğinde tetikleme gerilimi kaldırılsa bile sürekli iletimde kalır. DC gerilimde çalışma devam ederken tristörü durdurmak gerekebilir. Tristörü durdurmak için , seri anahtarla durdurma, paralel anahtarla durdurma ve kapasitif durdurma yöntemleri uygulanır. Temelde bütün bu yöntemler tristörün anot akımını kesmeyi amaçlamaktadır.

a) Tristörün seri anahtarla durdurulması :

Tristörün anot akımının geçtiği yol üstüne anahtar koyup, açarsak anot akımı kesilip tristör durdurulur. Anahtar tekrar kapansa bile çalışmaz. Çalışması için geyte tetikleme vermek gerekir. Şekildeki devrede S1 ve S2 anahtarları açıldığı zaman anot akımı kesilerek tristör yalıtım durumuna geçer.
Odaklayıcı soru : AC devrede tristörü durdurmak için anot akımını kesmek gerekli midir?

b) Tristörün paralel anahtarla durdurulması :

Tristöre paralel bir anahtar bağlayarak da anot akımı kesilebilir. Çünkü anahtara basıldığı anda anot akımının tamamı anahtar üstünden geçer , anahtar tristörün A – K arasını kısa devre etmektedir. Anahtardan elimizi çeksek bile artık tristör çalışmaz. Çalışması için geyte tekrar tetikleme vermek gerekir. Şekildeki devrede S2 anahtarı tristörü durduran anahtardır.

c) Tristörün kondansatör ile durdurulması :

Tristörün A – K arasına bir an ters gerilim uygulamak tristörü yalıtım durumuna getirebilir. Ters gerilimi ayrı bir kaynak vasıtasıyla uygulayabileceğimiz gibi yüklü bir kondansatörü tristör üstünden ters deşarj etmek vasıtasıyla da sağlayabiliriz. Bu yönteme “zorlanmış komitasyon” yöntemi de denmektedir. Yukarıdaki devrede S1 ile tristör iletime geçirildiğinde kondansatör de direnç üstünden kısa bir sürede şarj olur. Daha sonra S2 butonuna basınca yüklü kondansatör tristörün katodundan anoduna doğru deşarj olmak isteyecektir. Akmakta olan anot akımına zıt yönde olan bu deşarj akımı kısa süreli yüksek bir değerde olduğu için anot akımını bir an engelleyip tristörün yalıtıma gitmesine neden olur.
Tristörü durdurma yöntemlerinin şekil çizerek açıklanması :

Şemadaki devrede tristörlerin her biri iletime geçerken diğerini kapasitif yolla yalıtım durumuna sokar.

 D. TRİSTÖRÜ KORUMA YÖNTEMLERİ

1. Tristörü koruma yöntemleri

Tristörlerin, üzerlerinden geçen akımların yüksek olmasından dolayı çok dikkatli kullanılmaları gerekir. Tristörün bozulması, tristöre zarar verdiği gibi kullanıldığı sisteme veya makineye da zarar verir.
Örneğin sanayide tristörler motor kontrol devrelerinde oldukça sık kullanılırlar. En ufak bir hatada tristör bozulursa motorun tam devirde dönmesine yol açabilir. Bunun sonucunda makinenin zarar görmesi kaçınılmazdır.
Tristörün korunmasını iki bölümde toplayabiliriz.
a) Geyt tetikleme devresinin korunması
b) Anot – Katot devresinin korunması.
a) Geyt tetikleme devresinin korunması: Tristörler P-N bileşimlerinden oluşan yarı
iletken parçalar olduğu için direkt olarak besleme gerilimine bağlanmaz. Çünkü üzerlerinden fazla akım geçeceğinden tristör bozulur. Bu yüzden Tristör geyt ucundan tetiklenirken seri bir direnç üzerinden gerilim uygulanır. Bu direnç geyt ucundan aşırı akım geçişini engeller. Direnç değeri hesaplanırken uygulanan Geyt gerilimi ( Vgg ) , Tristörün geyt ucunun çekeceği akım ve tristör iletimdeyken geyt-katot voltajı dikkate alınır. Tristörlerin geyt voltajı genellikle bir kaç volt civarındadır.. www.diyot.net
b) Anot-katot devresinin korunması : Tristör kullanılırken, anot akımının dayanabileceği değerden fazla olmaması gerekir. Bu yüzden bir tristör asla yüksüz çalıştırılmaz. Yükte çalıştırılırken de tristör yük akımını kaldırabilecek değerde seçilir. Eğer yük akım değeri maksimum anot akımına yakın değerlerdeyse, bu durumda da tristör için yeterli bir soğutma sağlanmalıdır. Her ne kadar tristörden makul bir seviyede akım geçse de , bu akım değeri sınıra yakın olduğu için tristörün ısınmasına yol açar ve 130’C civarında tristörün bozulmasına sebep olur.
Ayrıca tristör kullanılırken ileri ve ters kırılma gerilimleri de dikkate alınmalıdır. Ters yöndeki aşırı bir gerilim yine tristörü bozar. Bu yüzden tristör kırılma voltajları yeterince yüksek olanlar seçilmelidir.

2. Tristörün aşırı akımda çalışmasının sakıncaları:

Tristör aşırı akımda çalıştırılırsa tristörde ısınma meydana gelir. Bu ısı belli bir seviyeyi aşarsa tristör bozulur. Ayrıca dayanabildiği en fazla geyt ve anot akımlarının üstünde akım değerleri uygulanırsa p-n bileşimleri ya kısa devre olur ya da bağlantıları eriyerek kopar ve açık devre olur.

3. Tristörün aşırı gerilimde çalışmasının sakıncaları:

Tristörün geytine aşırı gerilim uygulanırsa üzerinden fazla akım geçip bozulmasına yol açar. Eğer aşırı gerilim Anot-Katota uygulanıyorsa ya düzensiz iletime geçme durumları olur ya da tristörün bozulmasına sebep olur.

4. Endüktif yüklerde tristörü korumanın önemi:

Bir tristörde yük olarak bobin kullanılıyorsa, herhangi bir sebeple tristörün yalıtıma geçirilmesi ve yük akımının aniden kesilmesi sonucunda yük olarak kullanılan bobin uçlarında besleme geriliminin yaklaşık üç katı genliğe sahip, yük frekanslı bir gerilim oluşur. Bu gerilimin genliği besleme geriliminin üç katından başlayarak gittikçe söner ve bir süre sonra sıfıra düşer. Ancak kısa bir süre için de olsa tristörün dayanma gerilimini aştığı taktirde tristöre hasar verebilir.
Tristörü bu gibi durumlarda korumak için şu gibi tedbirlere başvurulur; Yüksek frekanslı gerilimin çabuk sönmesini sağlamak için yüke paralel bir kondansatör bağlanabilir. Ayrıca tristöre zıt yönde gerilim yüklenmesini önlemek için tristörün anot-katot arasına veya yüke paralel ters yönde diyot bağlanabilir.

E .TRİSTORLERDE YARIM VE TAM DALGA GÜÇ KONTROLÜ

1. Güç kontrolü

Bir cihazin akim, gerilim , frekans, faz, iletim zamani orani ( duty-cycle ) gibi ozelliklerini degistirerek calisma gucunun ayarlanmasina guc kontrolu denir.

2. Tristörlerde güç kontrolü çeşitleri :

Tristorlerde guc kontrolu tristorun tetiklenme zamaninin degistirilip iletimde kalma oraninin degistirilmesi ile yapilir. Temelde yarim dalga ve tam dalga olmak uzere 2 cesit guc kontrolu vardir. Tristorlerle guc kontrolunun en buyuk avantaji gereksiz guc harcamasinin olmamasidir.

3. Yarım dalga güc kontrolunun şekil üstünde açıklanması :

Tristorler dalga seklinin sadece bir saykilini kontrol eder ( dogrultur) .
Negatif alternansta tristor yalitimda oldugu icin yuk akimi sifirdir.
Tetikleme pals zamanlamasini degistirerek sebeke voltajinin 0 – 180 dereceleri arasi kontrol edilebiliriz.

4. Yarım ve tam dalga güc kontrolu arasındaki farklar:

• Yarim dalga tristorlu dogrultmaclar pozitif alternansi, tam dalga tristorlu dogrultmaclar ise her iki alternansi dogrultur.
• Yarim dalga tristorlu dogrultmaclarda bir tane tristor kullanilir. Tam dalga tristorlu dogrultmaclar ise iki tane tristor kullanilir.
• Yarim dalga tristorlu dogrultmaclarda ortak uclu trafo kullanilmasina gerek yoktur. Tam dalga tristorlu dogrultmaclar ise ortak uclu trafo kullanilmasina gereklidir.