Volüm Kontrolü
Volüm nedir ?
Volüm = Ses hacmi, bir sesin ne kadar güçlü olduğunu ifade eden bir kavramdır. Başka bir deyişle, bir ses dalgasının ne kadar enerji taşıdığını gösterir. Ses hacmi, desibel (dB) ile ölçülür. Desibel, logaritmik bir birimdir ve insan kulağı tarafından algılanan ses basınç seviyelerini temsil eder.
Ses hacmi nasıl ölçülür?
Ses hacmi, bir ses seviyesi ölçer (decibelmetre) kullanılarak ölçülür. Bu cihaz, havadaki ses dalgalarının basıncını ölçer ve bu basıncı desibel cinsinden bir değere dönüştürür.
Farklı ses hacimleri:
- Fısıltı: 30 dB
- Normal konuşma: 60 dB
- Elektrik süpürgesi: 70 dB
- Rock konseri: 110 dB
- Jet motoru: 140 dB
Volüm kontrolü, bir yükselteç girişindeki işaret gerilimin arttırılıp azaltılması yoluyla yapılır.
Buradaki açıklamalar yükseltecin genelde olduğu gibi emiteri ortak bağlantılı ve bir ses frekansı yükselteci olduğuna göre yapılacaktır.
Daha önceki konulardan bilindiği gibi bir yükselteç giriş gerilimi ve dolayısıyla giriş akımı büyültülürse çıkış akımı ve çıkış gücü artar.
Yükselteç, tek bir transistörden oluşmuş olabileceği gibi değişik yükselteç katlarından da oluşabilir. Katsayısı güçlü yükselteç oluşturma bakımından ihtiyaç durumuna göre değişecektir.
Volüm kontrolü, kullanılan cihazın gövdesine monte edilmiş olan bir Potansiyometre (pot.) ile yapılır.
Potansiyometrenin çalışması, sabit bir direnç üzerinde dolaşan bir temas ucunun, sağa ve sola doğru hareket ettirilmesi esasına dayanır.
Şekil 1 – Potansiyometrenin ok durumuna göre, bir sonraki devreye verildiği gerilim değeri.
(a) Çıkışta maksimum gerilim (Volüm maksimumda)
(b) Çıkışta sıfır gerilim (toprak) (Volüm sıfırda)
Şekil 1 ‘de potansiyometrenin çalışma prensibi verilmiştir.
Potansiyometre, Şekil 1 (a) ‘da gösterildiği gibi, saat yönünde, sonuna kadar çevrilmişse R direnci üzerinde oluşan gerilim düşümünün tamamını, çıkışa aktarmaktadır. Bu durumda ses çıkışı en şiddetli değerinde olacaktır.
Eğer potansıyometre , Şekil 1 (b) de gösterilmiş olduğu gibi, saat yönünün tersi yönde tam olarak çevrilmişse, orta uç, şaseye (toprağa) bağlanmış olacağından çıkışa “0” V verilecek ve ses çıkışından hiçbir ses alınmayacaktır.
Şekil 2 – Değişik volüm kontrol yöntemleri.
Şekil 2 ‘de iki değişik volüm kontrol yöntemi verilmiştir:
• İlk iki şekilde transistörün çıkışından alınan volüm kontrolü gösterilmektedir.
• Son iki şekilde ise, transistörün girişine uygulanan volüm kontrolü gösterilmektedir.
Volüm kontrol potansiyometresinin çalışması Şekil 1 ‘de belirtildiği gibidir.