Ticari olarak 1964 yılından bu yana kullanılan yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar, Dünyada sokak aydınlatmasında kullanılan en yaygın lambalardır. İçerdikleri sodyum nedeniyle yüksek verimlilikte olmalarının yanı sıra ışık renkleri alçak basınçlı sodyum buharlı lambalardan daha uygun ve kullanışlıdır. Alçak basınçlı sodyum buharlı olanlarla karşılaştırıldıklarında daha iyi bir renksel geriverime sahip olmaları verimlerinin biraz daha düşük olması sonucunu beraberinde getirmiştir.
Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambaların kullanım alanları, alçak basınçlı sodyum buharlı lambalarınkilere benzerdir. Bu tip lambalar da özellikle dış aydınlatmada kullanılırlar. Sokak,otoyol, tünel, spor sahaları ve bahçe aydınlatmasında tercih edilirler.
Lambanın Verimi: Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalarda, deşarj tüpünün basıncı arttırılarak ve karışıma cıva eklenerek alçak basınçlı sodyum buharlıda oldukça dar olan ışık spektrumu genişletilmiştir. Bu durum renk kalitesini iyileştirmiş olsa da, gözün görebileceği bölgenin dışındaki ışıkların da üretilmesine neden olmuştur. Bu da aydınlatma tekniği açısından ışık kaynağının verimini düşüren bir durumdur. Buna rağmen yüksek basınçlı sodyum buharlı lambaların verimi diğer pek çok ışık kaynağından daha yüksektir. Farklı güç ve çeşitteki yüksek basınçlı sodyum buharlı lambaların verimleri 80 ila 140 lümen/watt arasında değişmektedir, ortalama verimleri 130 lümen/watt civarındadır.
Görme hassasiyeti eğrisi ve yüksek basınçlı sodyum buharlı lambanın ışık spektrumu
Alçak basınçlı tiplerden farklı olarak yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalarda, yalnızca sodyum kullanıldığında oluşan ışık spektrumundaki dar ve tek renkli çizgilerin genişletilmesi amacıyla sodyumun yanı sıra cıva da kullanılmış ve lamba basıncı arttırılmıştır. Böylece, daha geniş bir ışık spektrumu elde edilerek renk kalitesi iyileştirilmiştir. Lambanın ışık vermesi, deşarj tüpü içerisindeki sodyum-cıva karışımının yüksek basınç ve sıcaklıkta buharlaşması ve uygulanan elektriksel gerilim ile uyarılması yoluyla gerçekleşmektedir.
Bu lambaların işletilmesi esnasında ihtiyaç duyulan yüksek basınç için yüksek sıcaklık gerektiğinden, lambada (deşarj tüpünde) kullanılan malzemenin de bu koşullardaki sodyumun zararlarına karşı dayanıklı olması gerekmektedir. Nitekim bu lambalar, yüksek basınç ve sıcaklık altında çalışabilmelerini bu koşullardaki sodyumun oluşturacağı korozyona dayanıklı olan “saydam seramik” bir malzemeye borçludurlar. Lambada kullanılan seramik, alüminyum oksittir (alumina); bu malzeme istenen dayanıklılığı sağlamaktadır. Ayrıca bazı işlemlerden geçirildikten sonra saydam duruma getirilebilir olması, lambanın yapısında yer almasını olanaklı hale getirmiştir.
Lambanın çalıştırılabilmesi için deşarj tüpünün içindeki metalik sodyum ve cıva karışımının buharlaşması gerekir, böylece lambanın ışık vermesini sağlayan ark da meydana gelmiş olur.
Karışımın sıcaklığı, lambanın gücüyle yakından ilişkilidir; lambanın gücü ne kadar yüksekse karışımın sıcaklığı da o kadar yüksek olmalıdır – ki sıcaklık yaklaşık 700°C’ye kadar yükselir.
Karışımın sıcaklığı arttıkça, lambanın içindeki sodyum ve cıvanın buhar basınçları da artar ve uç gerilimi yükselir. Sıcaklık yükseldikçe akım sabit kalır, gerilim artar; böylece nominal gücüne
ulaşıncaya dek lambanın gücü de artmış olur.
Sodyum-cıva karışımının buharlaşması sonucu lamba kararlı duruma geçer ve gerçek ışığını verir. Lambanın en dışı, içten floresan madde ile kaplanmıştır; bu sayede cıvanın genişlettiği ışık spektrumu dolayısıyla gözün göremeyeceği dalga boyunda oluşan ışık ışınları, gözün görebileceği dalga boyuna dönüştürülür. Lambaya beyaza yakın rengini veren cıvadır.
Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar, elektriksel olarak işletilmeleri sırasında, kararlı çalışma durumunu sağlayabilmek için AC gerilim kaynağına seri bağlı durumdaki endüktif bir balastla birlikte kullanılırlar. Buradaki amaç, neredeyse sabit bir akım değeri elde etmektir. Lamba ile birlikte kullanılan balast, rezistif değil genellikle endüktiftir; böylece aktif güç kaybı miktarı da en aza indirilmeye çalışılmaktadır.
Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambaların Çeşitleri: Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar, SON kısaltmasıyla anılırlar. Bu ismin altında pek çok değişik üretim çeşitleri vardır. Bunlardan bazıları; standart, kendinden başlamalı – cıva takviyeli, reflektör tip, doğrusal gazlı tip olanlardır.
Güçleri ve Ömürleri: 35 W’tan 1000 W’a kadar çeşitleri bulunan bu lambaların kullanım ömürleri, alçak basınçlı sodyum buharlılara göre daha uzundur ve 24 000 saate kadar çıkabilir; ortalama ömürleri 20 000 saattir.
Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambaların Artıları
* Verimli lambalardır,
* Floresan veya alçak basınçlı sodyum buharlı lambalardan daha küçüktür; pek çok bağlantı tipine uyum gösterir,
* Yenileme yoluna gidilirse, cıva buharlı lamba uygulamalarının yerini rahatlıkla alabilir,
* Lamba ömrü alçak basınçlı sodyum buharlılardan daha uzundur.
Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambaların Eksileri
* Alçak basınçlı sodyum buharlılar kadar olmasa da renksel geriverimleri yine de kötüdür (metal halojen ve halojen lambalardan daha kötüdür),
* 52-100 V’luk düşük bir ark geriliminden sorumlu olan ve dolayısıyla da bir miktar güç kaybına sebep olan bir balast (verimsiz) ile kullanılırlar. Bu da tüm sistem düşünüldüğünde lambanın
gerçek veriminin düşmesine neden olan bir durumdur,
* Sodyumun yanında cıva da içerdiğinden, ömürlerinin sonuna gelindiğinde bertaraf edilmeleri, alçak basınçlı sodyum buharlı lambalarınkinden daha zahmetlidir.