Triyak Nedir ?

Güncelleme 16/08/2024

Triyak (Triode for Alternating Current)

Triyak, tristörün daha gelişmiş yapısına sahip olan ve güç elektroniğinde kullanılan  anahtarlama elemanlarından  biridir. Çift yönlü akım geçirebilen yarı iletken bir devre elemanıdır ve iç yapısında ters bağlı kristaller bulunur.
İki yönde akım geçiren güç kontrol elemanlarına triyak denir. Triyak, iki tristörün ters paralel bağlanmasıyla oluşmuştur. Triyakın A1(Anot 1), A2(Anot 2) ve G(Tetikleme) uçları bulunur. Geyt ucu, A1 ve A2 arasından geçen akımı denetler. Yük genelde A2 ucuna bağlanır.

Triyakın Özellikleri

Triyaklar, DC ve AC gerilimde çalışır. DC’de çalışırken G ucu bir kez tetiklendiğinde A1–A2 arası sürekli iletimde kalır. AC’ de çalışırken ise G ucu tetiklendiği sürece A1–A2 arası iletken olur. Triyaklar hem pozitif hem de negatif gerilimlerle tetiklenebilir. Triyaklar, AC gerilimle beslenen devrelerde kullanılırken G ucuna bağlanan tetikleme elemanlarıyla tetiklenme açısı daha iyi ayarlanabilir. Bu sayede A1–A2 arasından geçen akım kontrol edilerek alıcının istenen güçte çalışması sağlanabilir.
Soru: Triyak ile tristör arasında hangi benzerlik vardır?
Cevap: İkisi de DC gerilimde tetiklendiğinde sürekli iletimde kalır.

Triyak Modellemesi

A1 (Anot 1), A2 (Anot 2) ve Gate olmak üzere 3 bacağa sahiptir. Triyaklar DC ve AC gerilimlerde çalışabilir. AC’de çalışırken iletimde olması geyt kapısının tetiklenmesine bağlıdır. Geyt kapısı tetiklendikten sonra A1 ve A2 uçları arası 0 volta düştüğü zaman kesim gerçekleşir. Aksi taktirde iletim halindedir. DC’de ise tristör gibi bir kez etiklendiğinde sürekli iletim halinde kalır.

Triyak Özellikleri

Triyaklar alternatif akım devrelerini kumanda etmek için kullanılır. Yüksek akımları küçük akımlarla kontrol edebilir olması kullanım alanlarını artırmıştır. Triyaklar, elektromanyetik ve mekanik anahtarlardan daha ekonomik ve daha iyi AC güç kontrolü sağlar. Triyak devreleri sessiz çalışır, bakım gerektirmez. Anahtarlama işlemini rölelerden çok hızlı yaparlar. Açma kapama işlemleri sırasında elektrik arkı oluşmaması triyakları üstün kılan özellikleridir.

Triyakın 220 V altında 10 A gibi yüksek akım geçirirken uçlarında bulunan gerilim 1.5 V civarındadır. Bu anda triyak üzerindeki harcanan güç 15 wat dolayında iken yük üzerinde harcanan güç 2200 wattır. Triyak güçlerine, akım ve çalışma gerilimine göre triyak çeşitleri imalatı yapılır. Üretici firmaya göre triyak fiyatları değişmektedir.
Triyak uygun bir soğutucuya bağlandığında üzerlerinde harcanan güç kaybının meydana getireceği ısının dağıtılması sonucu ömürleri uzun olur. Bu özelliği ile iyi bir güç anahtarıdır. Triyak ile büyük akımların küçük akımlarla kontrolü yapılabilir. Triyak AC akımların DC akımlar ile kontrolü yapılabilir.

Triyak Nasıl Çalışır?

Triyak, AC gerilim altında iki yönlü akım geçirebilir. DC gerilim altında ise tristör gibi çalışır. Geyt ucuna verilen yeterli tetikleme gerilimi altında triyak aktif hale geçer ve bağlı olduğu diğer yükü çalışır konuma getirir.

Aşağıda S1 anahtarı açık olduğunda geyt tetiklemesi alamayan triyak, yalıtkandır. S1 anahtarı kapatıldığında G-A1 arasından akan geyt akımı, triyağı AC’nin her iki alter-nansının başında iletken yapar. Bu durumda hem triyaktan hem de yükten bir akım geçişi olur. S1 anahtarı açıldığında ise ilk alternansın hemen sonunda triyak kesime gider. DC güç kaynağı ters çevirildiğinde de triyak aynı çalışma özelliğini gösterir.

Triyak Tetikleme Yöntemleri

A) DC Gate gerilimi ile tetikleme

B) AC Gate gerilimi ile tetikleme

– R direnci ile tetikleme
– R-C faz kontrol devresi ile tetikleme
– Diyak ile tetikleme
– Neon Lamba ile tetikleme
– UJT ile tetikleme
– PUT ile tetikleme
– Transistör ile tetikleme

– ve diğer tetikleme devreleri

TRİYAKLA YAPILAN YARIM VE TAM DALGA GÜÇ KONTROLÜ

1)AC güç kontrolünün tanımı:

AC’de çalışan cihazların güçlerinin çeşitli yollarla
ayarlanmasına  AC güç kontrolü denir. AC güç kontrolünde özelikle triyaklar kullanılmaktadır.

2)Triyakla güç kontrolü çeşitleri:

Triyakla tam ve yarım dalga olmak üzere iki çeşit güç kontrolü yapılabilir.

3)Triyakla yarım dalga güç kontrolünde iletim açısının şekil üstünde açıklanması

Triyakla yarım  dalga güç kontrolü yapabilmek için , AC gerilimin sadece bir alternansında çalışma sağlayacak düzenleme yapılması gereklidir. Devredeki diyot, triyakın geytine sadece pozitif alternansları yollayarak bu işlevi yerine getirir. P ve C elemanları , faz kayması ve geyt tetikleme voltaj değişimi yaparak, triyakın diyak üzerinden 0 – 180 dereceler arasında tetiklenmesini sağlar. Boylece RL yüküne giden pozitif alternans geriliminin ortalama değeri ve RL’yeuygulanan güç miktarı kontrol edilir.

4) Triyakla tam dalga güç kontrolünde iletim açısının şekil üstünde açıklanması

Tam dalga güç kontrolünde diyot olmadığı için triyak hem pozitif hem de negatif alternanslarda tetiklenir. Bu şekilde 0 – 360 derece arası güç kontrolü yapılır.

5)Triyaklı yarım ve tam dalga güç kontrolü arasındaki farklar.

• Tam dalgada triyak her alternanstatetiklenir.Yarım dalgada sadece bir alternansta.
• Tam dalgada 0 –360 derece, yarım dalgada 0 –180 derece arası kontrol edilir.

Yarım dalgada tek alternansta tetiklemek için geyt devresinde diyot kullanılır.

EN ÇOK KULLANILAN TRİYAK MODELLERİ:

BT139 serisi: 16 Amper 600V
BT134 serisi: 4 Amper 600V
BT136 serisi: 4 Amper 600V
2N6071 serisi : 4 Amper 600V