KRİSTAL RADYOLAR
Vericiler evrene elektromanyetik dalga yayarlar. Bu dalgalar bir iletkene rastladıklarında o iletkende endüksiyonla çok küçük alternatif akımlar oluştururlar. Bu iletkenlere anten denilebilir. Vericilerin yanı sıra güneşteki ve yıldızlardaki patlamalar, depremler, çeşitli elektrikli ve elektronik aletler, sanayi ve şehir elektrik şebekeleri de parazitik elektromanyetik dalga yayarlar. Bu dalgalar da antende aynı şekilde akımlar oluşturur.
* Empedans: Alternatif akıma karşı gösterilen direnç.
Şekil:1 veya şekil:2 deki anten sistemi mükemmel değilse de işe yarar. Pencereden içeri alınan iniş teli ve topraktelinin uclarına kulaklık bağlanır. Toprak, en az 1m. kare büyüklüğündeki metalin toprağa gömülmesiyle elde edilir. Böyle bir imkân yoksa metal olan şehir su şebekesi borusu veya kalorifer borusu mükemmel toprak görevi görür. Anten, bir izolatörden diğer izolatöre uzunluğu ortalama 20m. olan bir iletkendir (Şekil:1). Daha kısa veya daha uzun deneye bilirsiniz. (Daha sonra antenlere geniş yer verilecek) Apartman yüksekse, siz de zemin kattaysanız damdan aşağı sarkıtılan iletken az çok anten görevi görür (Şekil:2). Açık arazideyseniz iki direk veya iki kule yapmanız gerekir (Şekil:3). Bu deneyden başka şeyler için kullanmayacaksanız yapılan masraflara değmez.Hangi anten-toprak sistemi olursa olsun teknikte şematik olarak gösterilişi aynıdır (Şekil:4). Şemalardaki sembollerin anlamları için <Devre Elemanları> sayfasına bakabilirsiniz.
Buraya kadar olanlardan radyo istasyonu dinleyemezsiniz. Alçak frekanslar uzaklara gidemez. İnsanların duyabileceği 20 Khz.-20 Hz alçak frekans gurubundadır. Yüksek frekanslar (50 Khz den yukarısı) çok uzaklara gidebilir. Bunun için vercilerde alçak frekanslı sinyaller (insan sesi, müzik gibi) yüksek frekansın üzerine bindirilir. Buna modülasyon denir. Yüksek frekans, alçak frekansı onbinlerce kilometre uzağa, hatta uzaya dahi taşıyabilir. Bundan dolayı yüksek frekansa taşıyıcı frekans denebilir. Yeni yürümeye başlayan bir çocuğu, büyük birinin uzak bir yere taşıması gibi.Modüleli olarak uzağa giden yüksek frekanslı elektromanyetik dalganın antende oluşturduğu alternatif akımın frekansı, yüksek frekanslı elektromanyetik dalganın frekansıyla aynıdır ve insan kulağının duyma sınırlarının dışındadır. Dolayısıyla duyamayız. Alçak frekansla (duymak istediğimiz yayınla) yüksek frekansı birbirinden ayırmak gerekir. O zaman duyarız. Alçak frekansı yüksek frekanstan ayırma işlemine demodülasyon veya dedeksiyon denir. Bu işlemi yapan devreye de demodülatör veya dedektör denir. En basit dedektör devresi, dedektör diyotlarıyla yapılır. OA78, OA79, OA80, AA114, AA115, AA116, AA117, AA118, AA119,1N34 veya benzeri germanyum diyotlar.
Eskiden diyot yerine galen kullanılırdı (Kalay-kükürt veya kurşun-kükürt bileşiği). Galen parçası metal bir yuvaya sıkıştırılır, küçük bir yayın sivri ucu galen üzerindeki kristal yüzeylere değdirilerek denemeler yapılır, çalıştığı yerde sabitlenirdi. (Diyot olarak sivri uclu yayın paslı metaller üzerinde de çalıştığını söyleyenler var. Mesela paslı jilet üzerine sivri uclu bir yay değdirilir, grafit veya kurşun kalem de değdirilebilir. Cv kondansatörü kaldırılmış, kullansaydı daha iyi sonuç alırdı. Diyot yerine jilet kullanılıyor. Ama hazır diyot olduğu için uğraşmak istemedim, hiç denemedim, galen ya da diyot kullandım.) Galen kullanıldığı için galenli dedektör veya galenli alıcı ya da galenin kristal yapısından dolayı kristal dedektör veya kristal alıcı denirdi. Günümüzde okadar zahmete gerek yok, galen yerine diyotlar var.
Galen; kurşun–kükürt bileşiğidir.
Bizim de parazitlerin dışında radyo yayınlarını dinleyebilmemiz için bir dedektör diyodunu kulaklığa seri (şekil:5) veya paralel (şekil:6) bağlamak gerekir. Bu şekilde dedeksiyon işlemi olur ve anlaşılır sesler duyulur. Kulaklığa 5 000 pf ile 1 000 pf (piko farad) arası kondansatör paralel bağlanırsa ses kalitesi artar (Şekil:7). Çünkü yüksek frekansı kısa devre yapar, ondan kurtulmuş oluruz ve dolup boşaldıkça kulaklığa daha etkin enerji verir. Bu devreyle Ankara radyosu, Moskova radyosu, Pekin radyosu gibi uzak ama kuvvetli yayınları Antakya’dan dinledim. Zayıf yayınlar uzaktan dinlenemez. Çok yakın olan zayıf istasyonlar dinlenebilir.
Şekil:5, 6 ve 7 ye göre antene hangi istasyonun sinyalleri kuvvetli gelirse onu dinlemek zorundayız. Halbuki antende dinlenebilecek seviyede başka istasyonlar olabilir. Onların arasından istediğimizi seçip dinlememiz gerekir. Bunun için L bobini ve Cv ayarlı (variabl) kondansatörden oluşan rezonans devresi eklemek gerekir. Şekil:8 de paralel rezonans devresi, Şekil:9 da seri rezonans devresi eklenmiş alıcı şemaları görülmektedir. Şekil:8 b ve Şekil:9 b deki C kondansatörü hem filtre görevi görür, hem de dolup boşaldıkça kulaklıktan daha etkin ses gelir.
C nin değeri 5 000 pf ile 1 000 pf arasında herhangi bir değer olabilir.
Cv 240 pf veya 500 pf değerinde ayarlı kondansatördür. (variabl= variyabl okunur, değişken anlamındadır.) Bunun düğmesini çevirerek istediğimiz istasyonu seçer, dinleriz.
L bobini uzun dalga için ferrit anten üzerine 0,20 lik emaye telden 30 mm boyda 125-150 spir (tur) kısmen yanyana kısmen üstüste sarılır. Orta dalga için yine ferrit anten üzerine 0,20 lik emaye telden 40-60 spir yanyana sarılır. Kısa dalga için 7 mm çapında karton, ağaç veya plastik gibi metal olmayan içi boş veya dolu silindir üzerine 0,50 lik emaye telden yanyana 10-20 spir sarılır. Eğer boş vaktiniz varsa ve deney yapmayı seviyorsanız 10 ile 200 spir arasında çeşitli bobinler deneyin, ilginç şeylerle karşılaşabilirsiniz.
Bu sayfadaki elemanları satın alabileceğiniz gibi, hurda radyolardan da temin edebilisiniz.
Bobinlerin halkaları arasında bir kapasite oluşur, kondansatör bağlamadığımız halde Şekil: 10 a daki gibi sanki bobine bağlı kondansatör varmış gibi belli bir frekansta rezonansa girer. (Aslında D diyodunun iç kapasitesi ve C kondansatörü de rezonans frekansını etkiler, ancak diyodun iç kapasitesi 2-3 pf olduğu için hem kendisinin etkisi azdır, hem de C ye seri olduğu için C nin etkisini de yok denecek duruma getirir.) Eğer frekansı, dinlemek istediğimiz istasyona göre ayarlamak istiyorsak Şekil: 10 b deki gibi ayarlı bobin kullanılmalı veya Şekil: 10 c deki gibi ayarlı bobin ve C1 sabit rezonans kondansatörü ile beraber kullanılmalıdır. (C1= 22 ile 470 pf arasında olmalıdır). Gerekirse Şekil: 10 d de olduğu gibi ayarlı bobinle Cv variyabıl birlikte kullanılabilir.